A paisaxe, o referente da identidade

puri soto

CARBALLO

BASILIO BELLO

EN PRIMEIRA PERSOA | A paisaxe é o noso libro de relatos, o álbum de fotos, a vitrina de tesouros herdados. Escribe Puri Soto, arqueóloga 

24 oct 2021 . Actualizado ás 05:00 h.

Chámome Purificación Soto Arias, Puri Soto abreviado, e son arqueóloga. Coruñesa por parte de pai e ourensá por liña materna; á beira do Sil aprendín a apreciar a paisaxe e con dez anos recibía un premio na escola por unha redacción infantil que se titulaba: «O teito da miña aldea». Quen me dera conservala, pero sei certo de que falaba: de como me asombraba o dosel vexetal da aldea da miña nai onde eu pasaba o veráns; aqueles enormes negrillos por os que gabeábamos, infinitos castaños, canta máis roda de sombra mais apreciado, concheiros, curioso e xenial xeito como lle chaman alí as nogueiras, pero ollo, de sombra perigosa, traizoeira, aínda que cos conchos xogabamos ao guá, como se fosen canicas.

Vos caladas. rebolos dos camiños, as moreiras que tanto gusto nos daban ao primeiro e desgusto despois cando chegabamos ca roupa luxa do zume; as olorosas figueiras e breveiras, que gustar non me gustaban, pero aspirar seu arrecendo era un pracer, como as primeiras que botei ao seu carón. Os soberbios chopos dos prados, altos coma torres, onde os meus primos subían de vertixe para cortar gaias para os coellos e logo as arrastrabamos todos os nenos como indios para facer unha cabana. Os amieiros do río, bidueiros, sabugueiros, cerdeiras, maceiras, pavieiras... Ou as enciñas xa subindo ao monte, especialmente ao monte do Castelo, onde estaba e está o Castro de Valencia do Sil, hoxe felizmente escavado por colegas.

Ana Garcia

Alí, a miña avoa contábanos a historia das tres costureiras perseguidas polo lascivo Roldán, que preferiron quedar convertidas en pedra antes que caer rendidas ao seu encanto: xunto ao castro están as pedras brancas que as representan, mais a pegada do cabalo de Roldán, cal mito fundacional do propio poboado.

Quizais así e alí sen sabelo, naceu a miña vocación pola a arqueoloxía. Ou quizais fora polo xogo dos tesouros: faciamos provisión de obxectos singulares, os papeis dos caramelos, os de prata dos bombóns, flores ou chapas que poñiamos nos raís do tren para achanzalas, despois enterrabámolos en buracos en lugares segredos, cun cacho de cristal por riba; pasabamos a tarde amosándonolos uns aos outros, desenterrándoos e limpando a xaneliña de cristal, todo un pracer: premio ás composicións mais orixinais e rechamantes.

Na aldea tamén había historias de maquis, de fuxidos, de escapados e gustábame escoitalas, soaban épicas, heroicas, tristes tamén: arriba da casa, no patio do Nicasio morrera unha muller fermosa ferida de bala. Na nosa propia casa, por mor desa liorta, un disparo quedara gravado na porta: dentro a miña nai tiña tan só 10 anos e lembra que estaban ceando...

No canto da Coruña, a miña avoa materna tamén era tecedora de grandes relatos: nada no barrio de Santa Lucía, cando tiraron a barriada para abrir novos accesos, no que hoxe é Catro Camiños escavaron para construír a Fonte Luminosa e alí nos levou aos catro netos para que vísemos a transformación da paisaxe: outra premonición sobre a miña futura profesión.

Ana Garcia

A avoa coruñesa vivía a carón do río Monelos e entre paseo e paseo recollendo plantas medicinais, amosábanos as chemineas da recentemente construída Refinería (somos practicamente do mesmo ano), outra boa transformación da paisaxe: contábanos que a chama nunca se debía apagar ou se non a cidade estouparía. Curiosa advertencia, pero quizais ese era o seu sentimento ante tanta desolación: unha xeración de coruñesas perderon así a praia de Bens a onde se ían bañar en enaguas.

A ambas avoas gustáballes cantar, eran moi cantareiras, e a coruñesa botaba bos aturuxos tamén. Eu síntome de ambos lugares, bastante mestiza, quizais por iso unha das miñas personaxes favoritas sexa Malinche, Marina, na provocadora interpretación de Carlos Fuentes en Todos os gatos son pardos. Para que exista diversidade cultural ten existir mestizaxe, aínda que pareza ao contrario.

A paisaxe é o noso libro de relatos, o noso álbum de fotos, a nosa vitrina de tesouros herdados: de cando en vez é necesario botarlle unha ollada porque, como os baños de bosque, as vacacións e os paseos polo mar, recarga as pilas, axuda a comprender as cousas. Está na base da nosa educación e da nosa cultura, forma o formigón armado da nosa personalidade, individual e colectiva, non se entendería a unha sen a outra, dende logo.

Vemos o territorio, a natureza como lenzo inicial, observamos as distintas construcións e modificacións na paisaxe, escoitamos relatos, uns míticos, outros recentes, percibimos experiencias, aprendemos datos... a través do tempo, de moito tempo, tanto, que podemos facer o símil do palimpsesto: «gravado novamente»; pero ollo, é un recurso limitado e hai que ser moi prudente cas modificacións.

Agora atópome inmersa no descubrimento doutra gran paisaxe, a do río Anllóns e o seu territorio, das arquitecturas do pan, do celeiro de Galicia, segundo o ilustrado Lucas Labrada. Todas as iniciativas que contribúan a recuperar estas pegadas son positivas para o conxunto dos individuos, fronte aquelas outras de carácter irreversible que seguramente só favorecen a unha porción dos mesmos. Hoxe en día, falar de ordenación do territorio, dos recursos e conservación da paisaxe, semella subversivo, dáme a impresión. Temos que aprender a patrimonializar a paisaxe e convertela en referente da nosa identidade cultural.

DNI

Purificación Soto. Arqueóloga, de familia da Coruña e de Ourense. Polo seu traballo ten investigado nunha morea de xacementos de toda Galicia, como o romano da Proba, en Valdeorras. E moitos deles, na Costa da Morte. Por exemplo, no castelo de Vimianzo, hai trinta anos anos. Moito máis recentemente, no castro de Montes Claros, na Laracha, ou na Pedrafita de Erboedo.