A maioría dos negocios centenarios da Costa da Morte seguen en mans de parentes do fundador
20 ene 2019 . Actualizado ás 10:28 h.Ás fillas de Encarna Mesejo, a piques de facerse cargo da panadería, e á súa tatarabuela Antonia Villar sepáranas case un século e medio, pero úneas un oficio común á maior parte das mulleres da familia e un enclave, o da Brea. A súa é unha das empresas centenarias que quedan na Costa da Morte. A inmensa maioría naceron como pequenos negocios que foron engrandeciendo os descendentes. Ás veces prodúcense saltos enormes entre unha xeración e outra, como no caso dos Calvo de Carballo, e noutros se trata dunha simple adaptación aos mundos que corren, como ocorreu no Estanco de Paiosaco. Segue sendo parada obrigada, sobre todo os domingos de feira, pero os clientes xa non chegan en dilixencia nin hai un cortello traseiro para facer o cambio de cabalos.
Os que hoxe se ocupan destes grandes ou pequenos negocios centenarios senten sobre os seus ombros o peso da tradición, aliviado polo orgullo de formar parte dunha estirpe de emprendedores.
Os establecementos con máis dun século son, hoxe, dificilmente recoñecibles, pero moitos deles ocupan o mesmo edificio ou o soar no que se fundou a casa matriz. No mesmo lugar está Viúva de Emilio Montero en Baio. Parte do negocio herdeira directa do establecemento aberto en 1904 e segue na familia. O mesmo ocorre con Casa Lestón de Sardiñeiro, a Panadería Élida Mesejo de Carballo, o restaurante Miramar de Corme, O Estanco de Paiosaco ou mesmo o Grupo Cerdeimar de Camariñas. Noutros caso trátase unicamente de vínculos de parentesco. Noutros aspectos nada teñen que ver Bautista Fandiño S.L., que vende material de construción, con Cásaa Comercio Valdepeñas, pero o certo é que unha saíu da outra e a saga arrinca con Francisca Checa Guillén, de Molina de Aragón, que se foi casar con Manuel Sar Rodríguez, da Pereiriña. Estando de viaxe por terras castelás a muller púxose de parto en Valdepeñas e alí naceu Manuel Sar Checa, que levaría os viños de Cidade Real ata o lugar de Morancelle. Pero foi a súa esposa, Antonia Pérez Rey , a que ampliou a oferta cun ultramarinos. Deses coloniais saíron os materiais de agora.
En cada empresa centenaria hai ingredientes para un serial, pero tamén hai leccións empresariais e de superación persoal. Algunhas están agora na corda frouxa, dependentes dunha nova xeración á que parece custarlle asumir determinadas responsabilidades, pero o certo é que os tempos cambiaron moito e a Costa da Morte xa non é a que era a principios do século XX ou antes. O futuro está aínda por escribir.
A industria comarcal afunde as súas raíces na historia
A Costa da Morte non se caracteriza precisamente por ser unha zona especialmente industrializada, pero as principais fábricas da zona afunden as súas raíces na historia. O grupo Cerdeimar de Camariñas naceu en Cee como Salgaduras Cerdeiras en 1884, en tanto que Calvo, que está estendida por todo o mundo, xurdiu dun establecemento de coloniais aberto en Carballo en 1911. A que está á fronte agora é o terceira xeración da familia. Nos dous casos, o despegamento dun modesto negocio co que empezaron os fundadores foi desenvolvido polos seus descendentes. Polo que respecta aos conserveiros camariñáns, están establecidos na vila dos encaixes desde 1911. O primeiro da saga nesa localización foi Jesús Cerdeiras.
Mesmo cando non se trata de empresas familiares, a transformación experimentada ao longo dos anos por enclaves industriais chama a atención. É o caso de Ferroatlántica. A fábrica de Brens ten a súa orixe en 1897, cando se constituíu A Sociedade Hidroeléctrica do Pindo, que levantou a factoría en 1906.
Neste sector, Hidroeléctrica de Laracha é a empresa máis antiga que continúa en funcionamento e mantén o seu nome e identidade. Naceu coa instalación dunha pequena central no río Acheiro. Houbo moitas compañas deste tipo, pero case todas se fusionaron con outras maiores, como o caso de Fenosa. Hidroeléctrica de Laracha segue traballando de forma independente.
«Parece que estás obrigado a non tirar a toalla, é o que aprendiches»
Manuel Angeriz Pazos, máis coñecido como Lolo, fíxose cargo do Estanco de Paiosaco cando morreu a súa nai, Purita Pazos. Puxeron en marcha o establecemento os seus bisavós, Eladio González e Pura Tuset, en 1905.
«É un legado familiar e sentes que tes que seguir. É como unha lousa, parece que estás obrigado a non tirar a toalla. É o que aprendiches de toda a vida e poden máis as costumes. Sempre pensas que ese ano vai ser o último», explica o hostaleiro, que recoñece que se trata dun traballo duro, moi sacrificado.
Lolo Angeriz leva desde que era neno vinculado ao negocio. Ten 10 sobriños e non ten nada claro que algún deles vaia a seguir a tradición familiar, polo que é probable que este negocio centenario teña os días contados. Talvez esta falta de substitución xeracional é o que fai que Manuel Angeriz siga ao pé do canón.
Recoñece que está contento coa súa vida á fronte do establecemento, pero acusa algo a presión que supón rexentar un establecemento con tanta historia detrás, parada obrigada para a dilixencia que unía A Coruña con Fisterra pola que hoxe é a AC-552. «Síntese unha responsabilidade moi grande para seguir», sinala.
«O proceso para facer o pan é o mesmo, pero cambiaron os produtos»
Encarna Alonso Mesejo ten xa 65 anos e a intención de xubilarse pronto. Confía en que algunha das súas fillas tome as rendas do negocio familiar, unha saga que arrincou coa súa bisavoa Antonia Villar, pero que se radicou na Brea cando Encarnación Cerviño Villar, a súa avoa, casou. Ela pasou a ser a Meseja, polo apelido do seu marido. Antes que Encarna, a panadeira foi Élida Mesejo Cerviño, a súa nai, cuns 86 anos moi ben levados.
Encarna di que non hai mellor pan que o da Brea, que deu fama a Carballo. Sente un orgullo inmenso ao ser a cuarta xeración e manter as tradicións. «O proceso para facer o pan é o mesmo, pero cambiaron os produtos», explica. É o que contesta cando lle comentan que cos molletes non son como antes. «Antes o trigo era de aquí, lavábano e o secaban todo o mes de agosto e aínda o gardaban», explica. Ademais, moíano no río... Facer o pan leva máis de cinco horas porque se respectan os tempos. Iso si, non amasa a man. Ademais, hai máis variedade de produtos. Élida Mesejo só facía pan de ovo e bizcochona, nada de empanadas.
«Hai clientes que me lembran de neno, con 5 anos, correndo entre as mesas»
Casa Lestón data de 1917. Fundárona Manuel Marcote e María Suárez, os bisavós de Alberto Castro Marcote, que agora é o responsable do establecemento. Presume de que o restaurante estivo sempre en mans da mesma familia.
Nada ou pouco ten que ver o negocio que se abriu hai 101 anos co actual, pero sempre tivo un carácter completamente familiar, tanto que moitos clientes case entraron a formar parte do clan. «Sempre estivemos moi unidos e por iso tiramos para adiante. Somos cinco irmáns e todos nos criamos aquí. Hai clientes que me lembran de neno, con 5 anos, correndo entre as mesas», explica. Son xente que leva indo comer a Casa Lestón «hai 40 ou 50 anos». Moitos deles están repartidos por toda España. «Eu sempre digo que non teño clientes repartidos por medio mundo, o que teño son amigos», di Alberto Castro.
Recoñece que non sempre foi a súa intención rematar levando o restaurante familiar. «Con 14 ou 15 anos eu quería marchar, ver mundo», explica, aínda que recoñece que non se arrepinte en absoluto de non facelo. Deses 100 anos de historia non só segue presente a familia, senón tamén algúns pratos como as luras na súa tinta ou a tortilla.
«O sector da hostalería é demasiado sacrificado para a xente nova»
En 1851 o Restaurante Miramar de Corme era unha pousada. Moito tempo despois, en 1931 converteuse nunha casa de comidas, que rexentaban María Justa Amor Lema e Manuel Fernández, descendente da fundadora do establecemento. Manuel Julián Saleta é o herdeiro de todo iso que se mantivo «loitando moito porque son moitas xeracións». El xubilarase en tres anos e a súa intención é que polo menos una das súas fillas continúe co negocio, aínda que recoñece que non é doado. «Ou sector da hostelería é demasiado sacrificado para a xente nova», di. É especialmente difícil saír adiante «nun pobiño pequeno, que perde poboación. Corme chegou a ser o núcleo más grande do Concello, pero xa nos pasou Tella por diante», explica.
Pero ten a esperanza de que todo iso se recupere. «Parece que vén xente a vivir aquí, para xubilarse», di, aínda que non parece que vaia a ser a solución. Ademais sinala que a carta cambiou moito ao longo dos anos, desde aquela pousada do século XIX. «Hai que adaptarse aos tempos», di.