«Vivir baixo a auga é unha experiencia asombrosa», afirma Sylvia Earle, Premio Princesa de Asturias da Concordia 2018
17 oct 2018 . Actualizado ás 12:34 h.Chámana a dama das profundidades. Hai razóns para iso. En certa ocasión, Sylvia Earle formou parte dun equipo de científicas que viviu dúas semanas baixo a auga nunhas instalacións montadas nas Illas Virxes e tamén foi a primeira muller en mergullarse a 1.000 metros para estudar os océanos. A súa vida está chea de fazañas e proezas físicas que non desmerecerían na biografía dun dos grandes exploradores xeográficos do século XIX, de todos os coñecementos científicos sobre a bioloxía mariña acumulados durante o século XX (unha parte crucial deles procede dos seus propios traballos) e dunha sensibilidade conservacionista adecuada aos desafíos do século XXI. Foi investigadora, profesora universitaria e xestora política e, a pesar do que viu, aínda é optimista sobre a capacidade dos seres humanos para non arruinar do todo o planeta.
-Ten un currículo asombroso e difícil de resumir. Foi científica, profesora universitaria, exploradora, case aventureira e ocupou cargos políticos relacionados coa conservación do medio ambiente. Como tomou as decisións sobre a súa carreira, como se definiría vostede?
-O que máis impulsou as eleccións que fixen na miña carreira é o sentido do deber e a necesidade de administrar os sistemas naturais que nos sustentan a todos. Dispor dun medio ambiente san é crucial para a saúde humana e para que todos soportemos o futuro neste planeta. Desde que era unha nena, o mundo dos seres vivos sempre me produciu fascinación e curiosidade. Ao longo da miña vida, vin como sufría unha destrución grandísima e iso empurroume a facer todo o que poida para recuperar e protexer eses sistemas.
-Tamén foi unha precursora das mulleres fortes e seguras de si mesmas deste época do MeToo. Foi moi duro ser a primeira muller en tantos sitios? Dábase conta diso naqueles momentos?
-Sen dúbida que me daba conta de ser a única muller nunha aula ou nunha conferencia. Parecíame necesario dicir o que pensaba e expresalo convincentemente. Aínda mo parece. Nunha ocasión, nunha reunión sobre política pesqueira en Washington , dei a miña opinión e cuestionei a falta de elementos científicos nas decisións sobre as cotas de pesca. Nunca volveron invitarme pero gañeime o alcume de ministra do esturión [un xogo de palabras en inglés: a Earle chamárona «sturgeon xeral», unha expresión similar a «Surgeon Xeral», o cargo equivalente a directora xeral de Saúde Pública en España].
-É fascinante a súa experiencia de ter vivido durante semanas en instalacións submarinas. Como é? Pode compararse coa dos astronautas da Estación Espacial Internacional ou é diferente? Debeu de ser unha festa para unha científica.
-Vivir baixo a auga é unha experiencia asombrosa. Aínda que os astronautas da Estación Espacial poden volver a vista cara ao noso marabilloso planeta azul, tamén teñen aos seus compañeiros ao redor. Ao vivir dentro do océano, o que tes ao teu ao redor é a vida. Cada inmersión achégache experiencias novas e, cando pasou un tempo, mesmo resulta posible recoñecer a peixes concretos. Hoxe só nos queda un hábitat submarino no mundo, pero antes tiñamos máis.
-Cando era pequena, que a a levou cara á ciencia? Como pode conseguirse a atención dos mozos actuais?
-A forza impulsora que me guiou cara á ciencia foi a curiosidade. Os científicos son persoas que nunca perderon esa curiosidade. É importante permitir aos mozos que saian ao exterior a explorar, a mollarse, a mancharse de barro e a investigar o seu mundo. Levar rexistros de todas as especies que avistan, afeccionarse á fotografía, dedicarse a proxectos populares de ciencia, a xardinería, o sendeirismo e outras actividades ao aire libre poden axudarlles a prender e manter esa curiosidade.
-Por que é importante manter os océanos limpos e a salvo?
-Os océanos son o noso sistema de soporte vital. Encárganse de manter un clima agradable e impulsan os grandes sistemas do tempo. Xeran a maior parte do osíxeno que respiramos. Ao longo das costas e os arrecifes, nos leitos de moluscos e nos manglares proporciónannos barreiras naturais contra os temporais, o que reduce os danos ás cidades e as perdas de vidas.
-Foron moi grandes os danos á integridade do mar que sucederon durante a súa vida?
-Foi desgarrador contemplar como tantos deses sistemas resultaban danados pola contaminación, os plásticos ou a pura e simple eliminación. Foron decisións con pouca visión de futuro. Imos gastarnos diñeiro en intentar construír cousas como as barreiras mariñas cando a natureza xa nolas proporcionaba gratis. Agora que xa sabemos o valiosísimos que son os sistemas naturais, podemos actuar para conservar o que queda mentres recuperamos o que sufriu danos. Falta moito por facer. Principalmente nos últimos cincuenta anos, perdemos máis do 50% da biodiversidade do mundo. É estarrecedor.
-España é un dos grandes países pesqueiros do mundo e un lugar onde se consome pescado con avidez. Teremos que pensar en cambiar de costumes?
-Cando había moitas persoas menos, podiamos permitirnos coller peces ao longo dun litoral en cantidades que lles permitisen reproducirse dun xeito razoable. Era un sistema que funcionaba tanto para o peixe como para os pescadores. Pero hoxe eses sistemas hanse avariado. Collemos demasiados peixes en moi pouco tempo. Non son o mesmo uns animais aos que lle leva décadas acadar a súa idade reprodutiva que os pitos ou as vacas que consumimos como comida. Ao mesmo tempo, hai que pensar no que metemos nos océanos durante os últimos cen anos. Plásticos, compostos químicos, medicamentos que tiramos, excrementos humanos. Os peixes consumen eses materiais, os mariscos fíltranos e ao final regresan a nós. Se queremos comer peixe, antes temos que ter coidado coa contorna no que vive e asegurarnos de que usamos ben a ciencia para tomar decisións sobre o que é sostible e o que non.
-Come peixe?
-Antes comía peixe e marisco, pero xa non o fago. Se suficientes cousas para ser máis sensata.
-Como podemos facer fronte ao problema do plástico e a esas montañas de lixo que ás veces vemos nas noticias? É demasiado tarde?
-Non é demasiado tarde para combater o problema do plástico nos océanos. A loita empeza con todas e cada unha das nosas decisións á hora de facer compras. Podemos elixir bebidas embotelladas en cristal ou levar os nosos propios recipientes. Podemos elixir produtos que leven un envoltorio mínimo ou feito de materiais reciclados. Podemos presionar aos gobernos para que limiten as importacións de mercancías envoltas en plástico, especialmente as que chegan a lugares que non teñen infraestruturas para xestionar eses residuos plásticos. Podemos lembrar que a maior parte dos plásticos fabrícanse a partir do petróleo. O que estamos a presenciar é un xigantesco escape de petróleo a cámara lenta. Pois do mesmo xeito que limpamos unha fuga de petróleo, temos que limpar os plásticos.
-Hai máis problemas: o cambio climático, o quecemento dos mares e a subida do nivel das augas. Aínda podemos evitar esas cousas? Como?
-Xa estamos a ver e imos seguir sentindo os impactos do cambio climático e a subida do nivel das augas. É crucial que envorquemos os nosos esforzos nas enerxías renovables e eliminemos o carbón como fonte de enerxía. Por suposto, tamén hai cousas cotiás que serven de axuda. Conducir menos e comprar produtos locais de tempada son xestos útiles. Non podemos evitar todos os impactos pero podemos axudar a facer que sexa máis doado sobrevivir nesta situación.
-Se todos eses retos alteran o estado dos océanos, como cambiará o mundo? Que poderemos salvar?
-As temperaturas están a subir e os temporais son maiores, máis fortes e máis daniños. Podemos axudar a minimizar eses danos se nos esforzamos por restaurar e protexer os sistemas naturais que nos protexen a nós. Os Hope Anuncios [lugares de esperanza, as reservas mariñas designadas en hábitats de alto valor biolóxico pola súa fundación, Mission Blue, en colaboración con varios gobernos] que se fundaron por todo o mundo son exemplos dos sitios que se poden salvar e de persoas comprometidas cun xeito diferente de facer as cousas.
-É optimista sobre o resultado de todos eses desafíos? Aprenderá a humanidade dos seus erros do pasado?
-Si, sigo sendo optimista cando se trata deses desafíos. Agora que xa sabemos que o son, podemos facer algo dun xeito rápida e que mereza a pena. Non facer nada equivalería a admitir que, despois de todo, non somos tan intelixentes.