As «peixeiras» da praza seguen sendo garatuxeiras, pero modernizáronse moito
10 dic 2018 . Actualizado ás 14:06 h.Antes de virme a vivir a Vilagarcía, eu tiña unha idea de Galicia moi propia de quen leu moito á Pardo Bazán, pero viaxou pouco. Imaxinaba unha Galicia enche de mozas louras con trenzas e tez sonrosada, que baixaban da aldea ao mercado coas vacas e pouco menos que vendíanche o leite recentemente ordeñada e os ovos tan frescos que ían practicamente do galiñeiro á cesta. Con esta idea medio romántica, medio costumista e enteiramente ridícula, cheguei a Vilagarcía e o primeiro que fixen foi comprarme unha leiteira de plástico e unha huevera de vimbia para ir por produtos naturais ao mercado.
Poden imaxinarse a miña desilusión cando descubrín que o leite era de Larsa e viña en caixa e os ovos eran de Coren e vendíanse tan envasados en hueveras de cartón como no resto de España. Pero non quedou aí a cousa porque cando nunha carnicería da praza pedín criadillas para tomalas cortadas en rodajas, rebozadas e fritas, como facía en Estremadura , o carniceiro, estrañado, preguntoume: «Que son as criadillas?». Respondinlle que os testículos do porco e as señoras da cola indignáronse: «¡Como lle dá vostede para comer iso ao can!». Cando lles aclarei que non eran para o can, senón para min, escandalizáronse moito e durante un tempo fun ese rapaz tan raro que come ovos de porco.
Aínda que o peor sucedeu cando me acheguei a unha pescantina e pedinlle dúas rodajas de pescada. A señora miroume coma se estivese ante un marciano recentemente aterrado, puxo un xesto que se podería traducir por ese moderno: «Perdonaaaa?», tan de moda ultimamente, e soltoume: «Mira, rapas, as merlusas véndense enteiras ou non véndense».
Aprendín moito naquel primeiro sábado de mercado en Vilagarcía. Descubrín a faneca, a xoubiña e o abadexo, souben que os galos tamén se chamaban rapantes e asombráronme peixes como as señoritas, a raia e o mesmísimo rodaballo, que entón era unha especie practicamente descoñecida. Pero máis aló destes descubrimentos tan didácticos, o certo é que ningunha peixeira quíxome limpar o peixe nin vender unhas rodajas.
Adoita suceder así na costa española: teñen o mellor peixe, pero non o preparan ben. No Porto de Santa María, seguen vendendo as pezas enteiras e alá compóñaschas. Con todo, no interior, son uns artistas preparándoo. Os mellores pescaderos de España son os leoneses, os da zona de Astorga. Eles son quen se instalan en Madrid e fundan tanto as mellores pescaderías (A Coruñesa, A Astorgana) como o Mercamadrid antigo da rúa Toledo.
En Estremadura, preparan ben o peixe por influencia leonesa. De feito, o primeiro posto onde empezou a venderse o peixe limpo e en rodajas en Vilagarcía estaba rexentado por un pescadero de Badaxoz . Nesa cidade, gusta moito a raia e tamén o cazón. De feito, había un almacenista en Vigo, alcumado O Estremeño, que compraba barcos enteiros de cazón que logo distribuía por Córdoba e Badaxoz.
Na miña cidade, Cáceres, con todo, só comen cazón os xitanos: gústalles moito. O resto da cidadanía é un tanto especial. Por exemplo, os cacereños non toman raia e ata teñen un refrán: «Non comas raia por moi mal que che vaia». Tampouco, e isto si que me estraña, compran abadexo. E volven recorrer ao refraneiro: «Abadexo, onde o vexo, déixoo». Outra curiosidade: en Cáceres, un dos peixes favoritos é o touro de mar. É un nome que só se usa na miña cidade para referirse á quenlla marraxo. Pero é que os marraxos son por aquí uns feos anfibios de charca, así que ningunha señora compraba marraxo ata que os pescaderos (en Estremadura é unha profesión moi masculina) cambiáronlle o nome para vendelo mellor. Como marraxo é un dos xeitos de chamar ao touro de lida, bautizaron en Cáceres, só en Cáceres, a esa quenlla como touro. Fai diso máis de medio século e desde entón, o touro de mar é o número uno nas pescaderías.
Austera e frugal
Cando, en 1976, Felipe González visitou Galicia, os seus compañeiros invitábano a comidas sinxelas porque entón a esquerda era austera e frugal. Sen que se puxeron de acordo, en todas as cidades lle ofrecían o mesmo menú: xoubiñas e pementos de Padrón. Ata que Felipe estalou e na enésima comida con sardinillas fritas, celebrada en Lourido, preguntou, un pouco farto, se en Galicia só se comían eses dous produtos.
Na praza de abastos de Vilagarcía pódense comprar hoxe xoubiñas e todo tipo de peixes. Moito cambiaron as cousas desde que en 1981 aparecín por alí coa miña leiteira e a miña huevera en busca de testículos de porco e rodajas de pescada. As pescantinas teñen un produto de calidade suprema e evisceran, desespinan, limpan e trocean con mestría. Seguen sendo tan ocurrentes e garatuxeiras como sempre (a min dicíanme rubito cando xa estaba calvo e canoso) e nestes días prenavideños, dá gusto achegarse á nosa «peixeira» vilagarciá de confianza (a miña era Rosi Martiñán, que foi a miña alumna e é a miña amiga) e deixar nas súas mans a cea de Noiteboa.
Cando Felipe González visitou Galicia en 1976, en todas as comidas lle deron xoubiñas
En Badaxoz, cazón
e en Cáceres, moito touro de mar, pero nin raia
nin abadexo