Ao Grove e Ourense non só os separan máis de 130 quilómetros de distancia, senón moitos e innumerables aspectos. Con todo, existe un feito relevante de unión que posiblemente moitos ourensáns descoñezan. O Balneario da Toxa tamén se construíu en Ourense e aínda pervive soslayadamente na urbe ante a mirada allea de moito dos seus habitantes.
Emilio Fonseca Moretón fíxonos ver con outros ollos, na mesa redonda ao redor da figura do arquitecto Daniel Vázquez-Gulías que levou a cabo o 14 de xaneiro, que o pobo mariñeiro do Grove e a cidade das Burgas están máis preto do que moitos creen. E fíxoo tan ben que destapando as pedras, as súas formas e os planos antigos deixounos entrever como a praza do Bispo Cesáreo foi para o arquitecto -e é hoxe para os observadores escudriñadores- un canto pétreo ao balneario. Proxectou en varios edificios da praza un modelo similar ao que resolvera na illa. Intentouno na Casa Román e Saco debuxando unha estrutura cunha torre e unha distribución inspirada na fachada do da Toxa que non acabou por convencer e rematou por facerlle desaparecer a torre e outras partes do proxecto orixinal. Estamos a falar de 1911. Dous anos máis tarde volve intentalo na esquina oposta coa Casa Junquera proxectando o outro torreón que tamén desaparece do proxecto orixinal. Se aquel propósito que arrincara en 1911 prosperase e pechouse co proxecto da Casa Junquera hoxe atopámonos cos dous extremos dunha fachada inspirada sutilmente naquel palacio de cuartos do balneario que inaugurara en 1908 na illa da Toxa. Con todo, Gulías non debeu renunciar ás súas inspiracións da súa primeira etapa e insistiu na fachada da Casa Junquera sorprendentemente cunhas grandes similitudes co deseño do desaparecido Palacio Comedor do Gran Hotel, e velo hoxe en día é reencontrarse con aquel vello edificio que xa non existe no Grove. Fíxense que é tan grande a súa semellanza que se entramos na Casa Junquera bañaranos a iluminación dun espléndido lucernario interior que tamén no comedor do Gran Hotel existía como eixo central do edificio. E isto lévanos ao último intento do arquitecto. Unha vez construída a casa de Alfonso, tivo a oportunidade, doce anos máis tarde, de proxectar a uns poucos metros de distancia, coma se do Palacio de cuartos da illa tratásese, o edificio dos Almacéns Olmedo (Alfredo Romero ). Unha construción que foi inicialmente, que casualidade, proxectada como hotel e que non disimula a gran semellanza, cos seus torreóns e fachada, coa idea orixinal do Gran Hotel Balneario da Toxa.
Pois así foi como Emilio Fonseca Moretón foi capaz de ensinarnos e desvelarnos ao alquimista de Gulías que uniu na Praza do Bispo Cesáreo as augas termais das Burgas e as da Toxa, desvelándonos a maxia de varios edificios co pano de fondo do balneario meco.
E se estivo certeiro Emilio, non o estivo menos Manuel Gallego Jorreto cando ante un público entregado e entusiasmado, falou coa experiencia da perspectiva que dan os anos expondo que para salvar a arquitectura necesítase… cultura. E iso é precisamente o que quere e pretende achegar ao gran público o Centro Cultural Daniel Vázquez-Gulías. A cultura que emana do coñecemento, da divulgación, do ensino, e só así se xerará respecto e comprenderase a necesidade, a gran necesidade, de preservar obras arquitectónicas que son exemplo dun tempo e das súas xentes, da historia dos nosos avós e dos nosos pais.
Non debemos permitir que se cerne a historia pétrea dunha cidade baixo a mirada indiferente dos seus habitantes, porque se o permitimos estaremos a privar ás xeracións que aínda non existen, de parte da historia e identidade do seu pobo.
Francisco Meis é técnico do Concello do Grove, licenciado en Ciencias Ambientais, Psicoloxía, Ciencias Biolóxicas e Ciencias do Mar e membro do Centro Cultural Daniel Vázquez Gulías.