Galego en casa, castelán en Zao

a ruela do vento J.R. Alonso da torre REDACCIÓN / LA VOZ

AROUSA

CEDIDA

Aprendín «lingua galega» coa gramática de Carvalho Calero e arrastro un barullo

07 jul 2019 . Actualizado ás 05:00 h.

En setembro de 1981, cheguei ao Instituto de Fontecarmoa con 24 anos e disposto a comerme o mundo. Para axudarme a comermo, Elías Lamelas, o director, nomeoume responsable de actividades culturais e eu, entusiasmado, dediqueime en corpo e alma a preparar un denso programa de actos, que anunciei con grandes letras en inmensas cartolinas e presentei feliz e desarmado no primeiro claustro do curso. O caso é que os meus compañeiros me deron cana ata no ceo da boca, o meu traballo foi moi criticado e afundíronme animicamente. A causa daquel fracaso non era outra que ter escrito todos os carteis en castelán.

Daquela experiencia aprendín dunha tacada a ser galego: debía ser prudente e debía aprender o idioma. Ao seguinte claustro de profesores, xa non fun tan eufórico, senón literalmente aflixido. Tanto que tomei, por primeira e única vez na miña vida, un Valium. Non fixese falta porque os meus compañeiros me trataron mellor. A razón é que había aprendido galego de xeito intensivo e os carteis estaban escritos como tiña que ser. Só algúns puxeron peros porque era un galego un pouco raro, un pouco portugués, dixéronme.

Tiñan razón. Para aprender galego, en lugar de deixarme aconsellar polos entendidos no tema, aos que non recorrín porque eran quen me meteron estopa no claustro e dábanme un pouco de medo, comprara, resumido e estudado pola miña conta dous libros sobre gramática e léxico galegos. Cal era o problema? Moi sinxelo: o autor daqueles libros era don Ricardo Carvalho Calero e eu había aprendido galego reintegracionista cando xa estaba claro que a norma lusista non tiña ningún futuro.

Pero que demos ía saber un raparigo de Cáceres recentemente chegado a Galicia de normas oficiais e normas reintegracionistas? Eu vira aqueles libros, parecéronme interesantes, resumiunos e alí estaba, cometendo un erro para toda a vida: desde entón, mesturo normas e fágome unha lea, pero téñolle cariño a aqueles tratados e a don Ricardo Carvalho Calero, a quen van dedicar, por fin, o Día das Letras Galegas do ano 2020 e eu celébroo, aínda que por culpa dos seus libros arrastre un barullo idiomático que nunca superarei.

Xa notaba eu algo raro cando empecei a falar aquel galego de ascendencia portuguesa. Porque en canto o aprendín, lanceime a falalo sen medo ningún -son bo para os idiomas máis por desvergoña que por coñecemento-. Recordo que nunha leira de Ribadumia, saudei a unha velliña que recollía margaridas. «Collendo froles?», fíxenme o simpático no meu galego particular. E ela respondeu en perfecto castelán: «Xa ve, señor, aquí, no campo, que se está moi ben». Estrañado, díxenlle que por que non me respondía en galego se eu lle falaba na súa lingua e ela aclaroume a situación: «É que fala vostede un galego moi raro. Como é vostede de Madrid...».

Unha cousa é que chamase «froles» ás flores e outra que por esa razón fose madrileño. A señora deume a mesma explicación que un neno meses despois nun ascensor. Entrei no elevador, saudei en galego e o neno díxolle á nai: «Mamá, fala galego, non é madrileño». A anciá e o neno razoaron igual cando quixen entender: «É que leva vostede lentes e os de Madrid adoitan levar lentes».

Non era doado para un estremeño falar galego a finais do século XX. Cando o empregaba no instituto, xa fóra no Bouza Brey ou no Armando Cotarelo Valledor, algúns compañeiros dicíanme que non cambiase de idioma, que falaba moi ben castelán, coma se non sentir orgullosos da súa lingua materna. Aos nosos alumnos, naqueles anos, pasáballes algo moi parecido. Nas enquisas que faciamos, respondían que falaban galego en casa e coa familia, pero que a medida que se afastaban de casa, pasábanse ao castelán e, sen dúbida, cando ían á discoteca Zao, non se lles ocorría empregar o galego para ligar nin de broma.

A finais dos 90, La Voz envioume de correspondente ao Val do Xálima, na esquina noroccidental da provincia de Cáceres, un enclave formado por tres pobos (Valverde del Fresno, Eljas e San Martín de Trevejo) onde se fala A Fala, unha lingua con trazos leoneses, portugueses e, sobre todo, galegos que os aldeáns empregan con orgullo en casa, no instituto e na discoteca. Emocionoume aquela actitude e na reportaxe que escribín púxenos como exemplo a seguir de quen ama a súa lingua e emprégaa sen complexos.

Agora, cando me enfado comigo mesmo, fálome en galego reintegracionista; cando vou a Portugal, fálolles no galego de Carvalho Calero, aínda que non me entenden e dinme que se son romanés. Pero a min dáme igual. Esa lingua é a miña lingua porque marcou uns anos da miña vida e fun feliz aprendéndoa e falándoa. Tan feliz como me sinto sabendo que, ao sétimo intento, a Real Academia Galega decidiu dedicar o Día das Letras Galegas do ano que vén a don Ricardo, o profesor que me axudou a ser un galego con lentes.