Xusto Taladrid, o encomiado e aldraxado fundador de Viveiro e a súa Comarca

martín fernández

VIVEIRO

A entrada en política arruinou boa parte do seu crédito social

05 abr 2020 . Actualizado ás 21:45 h.

Xusto Taladrid Catá (Magazos 1864-A Coruña 1938) emigrou a Cuba con 16 anos de idade. Dedicouse ao comercio de sedería e tivo un dos mellores almacéns do ramo na rúa Muralla da Habana. Tras 35 anos de traballo, acumulou unha notable fortuna, liquidou o negocio e fundou Viveiro e a súa Comarca. Tiña o soño regeneracionista de que a «Despensa e escola» solucionaría o atraso e os males do país e por iso abandeirou a apertura de 57 escolas, algo sen parangón en Galicia.

Cando regresou a Viveiro en 1915 puxo a sociedade ao servizo do deputado liberal Soto Reguera e a política envenenó o seu soño. Foi deputado provincial. Pero tamén encomiado e aldraxado. E acabou resentido, doído, porque Viveiro non lle apoiou como polos seus servizos cría merecer. Escribiu un libro para xustificarse e morreu en 1938 pouco despois de entregar unha axuda aos militares golpistas do 36.

Viveiro e a súa Comarca naceu en 1910. Sesenta e cinco viveirenses seguiron, entusiasmados, a Xusto Taladrid Catá e a sociedade quedou ?para ben e para mal- vinculada a el.

Quería construír, dotar e soster escolas para suplir a desatención do Estado e unha carencia detectada pola Lei Moyano que aconsellaba 21 centros en Viveiro cando había 7…

Unha sociedade poderosa

Á parte de aulas e outras dependencias, a sociedade construíu en Viveiro 7 escolas (Landrove, San Pedro, Area, Boimente, Magazos, Valcarría e Cobas), 7 en Ourol-Muras (Ambosores, Campo de Cabo, Xan Blanco , Viga, San Pantaleón, Souto Chao e Agro), 2 en Xove (Golpilleiras e Xove) e 1 en Riobarba, Burela e Cervo, estas en colaboración con Fillos de Viveiro en Buenos Aires. O profesor Pena Saavedra cifra, en total, 57 colexios. Un labor pola que Alfonso XIII outorgou á sociedade en 1919 a Cruz de Beneficencia e o tratamento de Ilustrísima. Entón, cualificábase a Taladrid de titán, filántropo, benefactor, santo… Otero Cao, un dos seus lugartenentes, escribiu: «Era un santo; as súas palabras foron sempre hermanadas de feitos, eran o bálsamo consolador de persoas e pobos».

Unha sociedade poderosa

Viveiro e a súa Comarca era unha sociedade poderosa. Tiña adiñeirados dirixentes e mecenas, 1.000 socios, delegacións pola illa, representantes en todas as parroquias do distrito, o sindicato Liga Agraria do Landro, revístaa Viveiro en Cuba e unha xestión profesionalizada. Toda unha rede política e social, golosa e atractiva. Taladrid ?que lle doou 100.000 pesetas en dúas ocasións e outras cantidades noutras- era o seu representante pleno en España. E puxo toda esa estrutura ao servizo de Soto Reguera.

E aí empezaron os seus problemas e a perda do enorme crédito social que atesourara…

A entrada en política arruinou gran parte do seu crédito social

A política pode ser unha nobre actividade. Pero tamén unha pócima que, con altas doses e baixa información, mancha, rompe familias, separa amigos, divide pobos e pode matar. Taladrid probou esa casca amarga…

Xa fora criticado en Cuba. Acusaban a el e á súa xunta de autoritarios, covacha de caciques, tiranos e máis déspotas que os caciques de alá. Pero Otero Cao respondía a repróchelos con versos de Contreras: «Canto máis brilla o talento/ e o xenio máis alto brilla,/ máis lle morde a calumnia/ e perséguelle a envexa».

Ao relacionarse con Soto Reguera, as censuras foron a máis. Na Restauración, Soto foi deputado liberal por Lugo (1910-1914) e por Viveiro (1914-1923) e Taladrid usou a Viveiro e a súa Comarca para darlle base e territorio. Villar Ponche dicía que esa relación era o mellor exemplo de clientelismo político. A asociación traballaba para o deputado, Taladrid era o intermediario e Soto o benefactor que «conseguía» recursos e prebendas para os seus afíns e para o seu distrito, en beneficio seu e da súa formación.

Na Ditadura, o deputado afiliouse a Unión Patriótica e Taladrid foi deputado provincial. A firme aposta de Primo de Rivera polo Ensino fixo que, con el, o número de escolas no distrito de Viveiro incrementásese moito. Logo chegou a Dictablanda de Berenguer e en 1930 de novo Soto quixo ser candidato por Viveiro co apoio de Taladrid. Representase ao partido 10 anos e a súa intención suscitou rexeitamento e convulsión social e supuxo unha perda de crédito para Viveiro e a súa Comarca e Taladrid.

E na 2ª República, Soto presentouse polo Bloque Nacional de Calvo Sotelo...

Taladrid, xa na picota, foi atacado e acusado de entorpecer xestións de Antonio Rodríguez Vázquez para lograr un Grupo Escolar en Viveiro. E, desde a frustración e o desencanto polo que cría pouco recoñecemento ao seu labor, tres anos antes de morrer escribiu Verdades como puños. Os meus servizos ao partido de Viveiro, un libro onde xustifica a súa traxectoria, envorca a súa inquina e detalla achegas que el e Viveiro e a súa Comarca fixeron ao partido xudicial e a Viveiro…

Críticas ás 57 escolas abertas por desgaleguizadoras e aplausos por contribuír ao desenvolvemento

A creación das 57 escolas tivo prontas consecuencias. En 1926, o inspector Benito Castrillo Segredo resaltou a súa existencia e o investimento de 51.146 pesos cubanos polos emigrantes de Viveiro. E en 1927 a prensa informaba que no sorteo de quintas «dos 6 concellos de Viveiro, coas súas 49 parroquias, non se presentou ningún mozo analfabeto».

Aínda así, as escolas foron criticadas. Uns baseábanse na súa orientación ?ecléctica pero confesional- e en que obviaban modernos criterios de renovación pedagóxica. Outros, que eran unha arma ao servizo de Soto Reguera. E uns terceiros en que eran desgaleguizadoras pois os seus promotores crían que os alumnos debían prepararse para a vida moderna, a emigración e ámbitos urbanos e saber contabilidade, mecanografía, lectura e escritura, historia, etcétera.

Villar Ponche resumíao así: «Son ou atraso colectivo, ainda que semellen ser cultura individual. Porque nelas vos mestres fanlles deprender de todo ós alumnos, agás ou amor á Terra i ás cousas dá Terra. Porque son coutos de desenxebrización, de despersonalización». E a revista nacionalista A Fouce escribía: «Son focos que desgaleguizan e orientan aos nenos cara á emigración…».

Luces e sombras

Taladrid foi un home de luces e sombras, de apoios incondicionais e críticas feroces. En todo caso, unha figura relevante da emigración en Cuba e un destacado viveirense que amou ao seu pobo. Emilio Insua, no seu blogue A insua do Insua, fixo un gran estudo sobre el e a súa sociedade e resumiu así a súa obra: «Sobraron edificios e faltaron mestres», «unha laboura poboada de boas intencións e sementada de filantrópicos esforzos dignos de mellor sorte».

martinfvizoso\gmail.com