A Coruña, Betanzos, Santiago, Lugo, Ourense, O Barco, Tui e Vigo tiñan os outros
09 may 2021 . Actualizado ás 05:00 h.Unha lingua -cada lingua- é unha visión única do mundo. E a pluralidade delas enriquece ao propio mundo. Pero houbo un tempo en que algúns soñaron con crear unha lingua común, a lingua da Humanidade, o esperanto. Unha linguaxe artificial pero que tiña tras si a nobre idea da unidade, da amizade entre pobos, da colaboración entre as persoas por amais de lindes, divisións ou fronteiras. O seu nome procedía do pseudónimo que o oftalmólogo polaco Lázaro Zamenhof, o seu inventor, utilizou para publicar as bases do seu uso en 1887. Pouco despois, en 1906, en Galicia había 191 membros da Hispana Esperantistaro, a Sociedade Española Esperantista e só se contaban dez grupos ou sociedades, as Esperantistaj Grupoj as Hispanland. A Mariña estaba á cabeza con dous en Foz e Mondoñedo. O resto localizábanse na Coruña, Betanzos, Santiago, Lugo, Ourense, O Barco, Tui e Vigo.
O libro Hispana Jarlibro Esperantista, editado en 1907 en Valencia pola Hispana Societo Esperanto, recolle o regulamento e os nomes de directivos, grupos e membros das organizacións españolas. A entidade, que entón botaba a andar, estaba presidida por Ricardo Codorníu e Romano Ayza.
Ameijeiras e o grupo de Lugo
O grupo esperantista de Mondoñedo formábano os estudantes B. de Mendoza; Francisco Díaz-Portas Fernández, fillo do alcalde Francisco Díaz Portas; Egberto Méndez Bahamonde e Manuel Quintela Ruiz. E dirixíano o médico e poeta Manuel Leiras Pulpeiro e o Condestable da Armada, Humberto Faraldo Beltrán. Este último, fillo dun Comandante que participou na Guerra de Cuba en 1868 e casou coa nativa Josefa Beltrán Millán.
En Lugo, a sociedade de esperantistas presidíaa Higinio V. Ameijeiras Varela e integrábana Pedro González Maceda, secretario; Nicolás Díaz, vicesecretario; Román Soler , tesoureiro; e vogais Balbino G.Lombardero , Eduardo Souto, Javier Pedrosa, Jesús R. López e Ramón Neira. Ameijeiras era un xornalista masón, natural de Ferrol, inspector da sociedade A Gandeira Española. Trasladado a Ourense, foi o primeiro director do Tío Marcos dá Portela en 1917 e presidente da Irmandade dá Fala.
Os grupos esperantistas estudaban esta lingua, ensinábana e difundían as súas vantaxes. O seu vocabulario baseábase en linguas de Europa Occidental e a súa morfoloxía e sintaxe nas de influencia eslava. O seu obxectivo non era desbancar a outros idiomas senón ser unha alternativa internacional, doado e rápida de aprender.
Hoxe, o esperanto mantén dous millóns de falantes, en distintos niveis, repartidos en 120 países. Desde 2006, a cidade alemá de Herzberg é A Cidade do Esperanto. Usa esta lingua en actos cotiáns, ensínase en colexios e institutos e celébranse cursos, encontros e festivais anuais que atraen a miles de persoas.?
Moreno Barcia, de Ribadeo, Néstor Michelena, de Viveiro, e unha lingua perseguida por Hitler e Stalin
En 1906, en Galicia , a Hispana Esperantistaro contaba con 191 membros ?que eran, ao tempo subscritores da súa revista A Suno- agrupados en nove asociacións: as de Santiago (66 afiliados), A Coruña (64), Betanzos (6), Vigo (15), Tui (8), Ourense (11), O Barco (2), Lugo (9), Mondoñedo (6), Foz (4). En varias delas figuraban tambien mariñáns que residían noutros lugares, como era o caso do ribadense Segundo Moreno Barcia, entón director da Escola Superior de Comercio da Coruña, ou do viveirense César Michelena Leiras, inscrito entre os esperantistas de Santiago ao atoparse alí estudando Medicina .
«Nido de cosmopolitas»
Adolf Hitler e José Stalin, probablemente os dous maiores ditadores e genocidas da historia, detestaron e perseguiron ao Esperanto. Hitler facía desta lingua unha das súas vítimas habituais e dicía que os judios utilizaríana na súa conspiración para dominar o mundo, quizais polo feito de que o seu inventor, Zamenhof, era xudeu. Pola súa banda, Stalin cualificábaa de «niño de espías e cosmopolitas».
O certo é que o esperanto serviu para que algúns membros da Resistencia, que a coñecían, puidesen organizarse e comunicarse, como lle sucedeu a Valdemar Langlet, un sueco que grazas a ela salvou a un gran número de xudeus. Na película O gran ditador, de Charles Chaplin, gran parte dos carteis que conforman a decoración do gueto xudeu están en esperanto...
O idioma universal de Zamenhof gozou de gran difusión entre os círculos anarquistas rusos ao ser defendida por Tolstoi, unha figura moi influente no pensamento anarquista. Pero nos anos 30 freouse o seu crecemento ao ser perseguida por diferentes réximes totalitarios.
Os focenses Cela, Villar Ponche, Noriega Varela e Constantino Vázquez
Os amigos do esperanto de Foz organizaron en 1906 unha sociedade que presidía Camilo Cela Fernández -pai do Premio Nobel de Literatura Camilo José Cela- que, por entón, era administrador da Aduana da vila. Este organismo contaba con moitos seguidores do novo idioma no conxunto do Estado. No mesmo Foz, ocupou ese posto antes que Cela, Juan Descalzo García-Kúho, un esperantista que estaba casado con Ester Faraldo Beltrán, irmá do presidente do grupo esperantista de Mondoñedo, o militar Humberto Faraldo.
Ese mesmo ano, Cela pai fundou en Foz ?con Noriega Varela e Villar Ponche- o xornal anticaciquil, satírico, político e literario, Guau-Guau, do que só se editaron sete números entre maio e novembro do citado ano e un extraordinario dedicado á súa defunción. Algún dos artigos publicados en Guau-Guau -a miúdo sarcásticos, mordaces e moi críticos- trouxo graves consecuencias para os seus autores. Un dos máis prexudicados foi Noriega Varela, entón mestre de Fondós, que foi desterrado a Calvos de Randín (Ourense) por un desquite que tomou sobre el Montero Villegas, o fillo de Montero Ríos que foi deputado por Mondoñedo de 1901 a 1916 e logo senador por Lugo. Cela Fernández foi trasladado a Tui e Almería antes de radicarse definitivamente en Madrid.
Ademais de Cela, formaban parte do grupo de Foz o viveirense Antón Villar Ponche ?logo fundador da ORGA e as Irmandades dá Fala, xornalista en Cuba e A Coruña, académico, deputado, destacado membro do Partido Galeguista e referente do nacionalismo galego-, o citado mestre e poeta Noriega Varela e o comerciante focense Constantino Vázquez.
Este último tivo tres fillos -Tatino, propietario dunha ferraxería-droguería na praza, Teresa , casada con Eliseo de Botes, e Segundo, que morreu na guerra civil do 36- que xeraron unha gran e influente descendencia no municipio de Foz que chega á actualidade.