Unha sociedade de emigrantes, unha mina de ouro e ruína do cervense José Álvarez

MARTÍN FERNÁNDEZ

CERVO

CEDIDA

17 mares 2019 . Actualizado ás 05:00 h.

Esta é a crónica dun plausible proxecto colectivo, dun plan innovador de emigrantes retornados de Cervo, Mondoñedo e Vigo para crear unha empresa que explotase unha mina de ouro en Corcoesto (Cabana de Bergantiños). É o relato da opulencia e a ruína dun filántropo, José Alvarez Fernández, de San Román de Vilaestrofe (Cervo), que chegou a posuír a décimo terceira maior fortuna de Arxentina e que acabou os seus días abatido e pobre na súa parroquia natal. E é, tamén, a memoria dun fracaso colectivo ?un máis- deste vello, rico e maltratado país…

A historia comeza o 12 de outubro de 1915 en Lugo, en notaríaa de Manuel Montero Lois, coa constitución da Compaña Aurífera de Galicia SA. Eran sete os socios fundadores. José Alvarez Fernández, de Cervo, o seu presidente, multimillonario dono na Arxentina de Cigarros París; José María Miranda Luaces, de Mondoñedo, o xerente, con igual cargo no Banco de Galicia en Buenos Aires; e os vogais José Ramón Rego Villamil, de Mondoñedo, propietario das canteiras das Sasdónigas; Concepto López Lorenzo, de Redondela, fundador de Tranvías de Vigo, filántropo e dono do Pazo de Torres Agrelo; Carlos E. Gunche Rodríguez, enxeñeiro de orixe arxentina xenro do anterior e creador de Fundiciones Santa Elena, Electro Metalúrxica Galega e alcalde de Redondela en 1943; o lugués Julio Núñez e o pontés Sergio Rivera Chao, presenta clave na minería galega e dono de explotacións en Sarria, Santa Comba, Fonsagrada ou Bergantiños, que achegaban a mina e os terreos.

Tres deles eran da Mariña e catro ?Alvarez, Miranda, López Lorenzo e Gunche- vellos amigos enriquecidos na emigración arxentina, retornados aos seus lugares de orixe e notables filántropos e emprendedores. Os sete achegaron un capital inicial de 750.000 pesetas para explotar a mina de ouro Emilita, en Corcoesto.

A empresa incrementou os seus recursos coa captación de accionistas entre os emigrantes. A revista do Centro Gallego de Buenos Aires informaba en xuño de 1913: “a delegación nesta cidade da Cía Xeral Mineira de Galicia, composta polos señores Gregorio Tenreiro, Francisco García Olano (mindoniense que foi presidente do Centro Galego e directivo do Banco de Galicia), José Mª Miranda Luaces (de Mondoñedo) e Ramón M. Castro, solicitou permiso á directiva para facer propaganda en favor da empresa no Centro e esta, considerando que se trataba dunha obra que tende a desenvolver a riqueza de Galicia, prestoullo entusiasta e eficazmente. No noso local subscribíronse un número considerable de accións”. Para o Centro Galego non era aínda pecado -nin atentado- explotar os recursos da terra, que dá os seus froitos para todos. E así, con ese gran respaldo, iniciouse unha esperanza para os emigrantes, para Bergantiños e Galicia. Pero pronto se fixo ver a outra cara da lúa…

Un fracaso e dúas novas iniciativas tamén erradas

As obras para acondicionar o rexistro mineiro Emilita, que tiña 500 pertenzas, de cara a poder extraer o prezado mineral foron moitas e moi custosas.

Segundo as Memorias da empresa, a Compaña preparou o xacemento, construíu pontes e estradas e un salto de auga de 600 cabalos vapor no río Anllóns. Montou un taller mecánico e un lavadoiro. E edificou dependencias para oficinas e laboratorio e casas para os enxeñeiros alemáns que contratou. Só niso investiu máis de dous millóns de pesetas. Pero pasaron os anos e o investimento non se compadecía co ouro extraído. Moitos socios retiráronse e só José Álvarez, sobre todo, e Miranda Luaces (de quen se escribirá o vindeiro domingo nestas páxinas) perseveraron…

Álvarez botou o resto. Toda a enorme fortuna que tiña en Arxentina investiuna na mina. Pero a partir de 1925 suspendéronse os traballos e a Compaña trataba de negociar as concesións do salto de auga e as instalacións ou chegar a concertos con quen puidesen achegar capital de refresco. Destacaba na súa oferta os filóns de cuarzo e dicía que as análises de varios laboratorios estimaban que a lei media en ouro era de 11 a 16 gramos en tonelada aínda que algunhas mostras desen ata 50 gramos.

Aínda houbo un último intento de rendibilizar o investimento. Primeiro cunha fábrica de aluminio e despois cunha iniciativa hidroeléctrica para iluminar Corme, Laxe, Malpica e outras localidades da Costa da Morte. Pero o resultado final foi o fracaso dun proxecto que puido cambiar o rumbo de Galicia, e a ruína e a desolación de José Álvarez que viu desaparecer a súa enorme fortuna nunha mina que, anos despois, seguiría sendo ?e aínda o é hoxe obxecto de numerosas polémicas e controversias.

Álvarez chegou a producir 2,3 millóns de cigarros ao día

O profesor e cronista de Cervo, Francisco Piñeiro, escribiu a mellor biografía de José Álvarez Fernández (Vilaestrofe 1866-1948) no seu documentado libro Ou valor do noso. Nel sinala que emigrou con 16 anos á Arxentina, traballou de peón nunha fábrica de dous cataláns, estudou Comercio e casou con dúas irmás, Luisa e Arxentina Conti.

En 1902 creou a súa primeira empresa, Cigarros Boers, de tabaco popular, e cinco anos despois Álvarez e Cía que fabricaba Cigarros Mouro e Cigarros París. En 1908, dous anos antes do centenario arxentino, rexistrou a marca que o faría multimillonario, Cigarros Centenario. Dotou á súa empresa de moderna tecnoloxía e cos seus 300 empregados logrou producir 2.380.000 cigarros ao día, bater recórds de vendas e ser considerado a 13 fortuna do país no Libro Conmemorativo do Centenario… Álvarez nunca esqueceu a súa terra natal. En Vilaestrofe construíu dúas mansións para os seus pais e para el, financiou a estrada de Cervo a San Román, creou a Liga Agraria, axudou a familias pobres e ao asilo de Viveiro, comprou o soar da Escola, empregou aos seus paisanos, etc.. Por iso, foi nomeado Fillo Predilecto en 1913. Cando retornou definitivamente en 1918, asentouse na Coruña.

En 1924, cando a Cía Aurífera ía mal e el empezaba a arruinarse, entrou en política. Foi alcalde de Cervo de 1924 a 1930. Nese período puxo a primeira pedra do peirao do Porto de Burela e construíu a estrada de Burela a San Román. En 1932, creou Hidroeléctrica do Xunco, para dar electricidade a Cervo e Burela e en 1936 viaxou a Arxentina para vender as súas últimas propiedades, crear unha nova empresa de cigarros e seguir investindo en Corcoesto. Pero todo saíu mal. Regresou en 1941, vello, enfermo e sen recursos e morreu sete anos despois. En 1949, os seus veciños de Cervo sufragaron un monólito na súa honra. Di así: “Os veciños desta parroquia agradecidos. Á memoria do filántropo D. José Alvarez Fernández, ano 1949”.

A súa memoria, en efecto, non a levará o vento nin a borrará a choiva…