Mamerto Infanzón, de Ribadeo, e outros masones da Mariña nas Antillas

Cando Juan de Mairena pediulle a un alumno que escribise en linguaxe poética «os eventos consuetudinarios que acontecen na rúa», o raparigo anotou «o que pasa na rúa»... Da masonería pode dicirse que é unha sociedade pechada, de apoio mutuo, relixiosa e iniciática, que persegue converterse nunha influente e tolerante elite para poder acadar, mediante a superación e mellora ética do individuo, a súa cosmopolita utopía final de lograr unha humanidade perfecta grazas á xeneralizada expansión da auténtica fraternidad. O neno de Mairena podería traducilo así: un masón é unha pedra bruta que hai que traballar e puír para facela cadrada ou cúbica de modo que poida ser pegada con outra e poder así construír (neste caso) unha humanidade e un mundo mellor, con valores de liberdade, igualdade, fraternidad.

Para os emigrantes galegos foi iso e máis. Foi un decisivo apoio en terra estraña. Un sistema de perfeccionamento e mellora individual, responsable último da filantropía, a creación de escolas ou a personalidade de moitos que chegaban a Cuba desde unha sociedade atrasada e opresora e atopábanse con outra plural, aberta, tolerante, rexida por principios libres e liberadores.

A masonería en Cuba foi fundada por Vicente Antonio de Castro e Bermúdez ao crear, en 1862, o Gran Oriente de Cuba e as Antillas que, en 1879, tiña 40 logias por todo o país. Alberto Valín ?no libro Entre Nós, coordinado por Xesús Balboa e a burelense Herminia Pernas- di que de 5.745 masones cifrados no Arquivo de Salamanca, 1.016 eran españois (o 17,6%), 509 cubanos (8%) e 40 chineses (0,7%), descoñecéndose a procedencia do resto 4.180 (73,7%).

 Cigarros A Habaneira

Dos españois, a maioría eran galegos e asturianos. Os galegos tiveron gran forza e ascendiente nas logias cubanas como o demostra o feito de que 17 delas doaron en 1883 a elevada cantidade de 1.223 pesos para crear o Colexio de Nenas Pobres que o Centro Galego edificou e custeou na Habana. Eran comerciantes, empregados, tabaqueiros… que usaban nomes simbólicos como Coruña, Santiago, Ferrol, Viveiro ou Ribadeo, ou propios de Galicia como Pardo de Cela ou María Pita.

Notables masones galegos en Cuba foron Fontenla Leal ?fundador da Real Academia-, Curros Enríquez, García Barbón, Lugrís Freire, Fuco Gómez, Pedro Murias, etc. E en Porto Rico un dos primeiros foi Mamerto Infanzón Méndez, natural ou residente en Ribadeo. Participou na Guerra de Cuba en 1880 e catro anos despois foi destinado a Luarca como capitán. En 1890 vivía en Ribadeo e era membro da logia local A Fortaleza. En 1894 estaba retirado como capitán en Mayagüez (Porto Rico) onde foi xuíz en 1897 e tiña unha fábrica de tabacos chamada A Habaneira para a que solicitou en 1899 o rexistro oficial das marcas que usaba.

Ideas como filantropía, educación ou formación de elites e nomes como Ribadeo e Viveiro

Introducirse na masonería era unha forma que tiñan os emigrantes galegos de sentirse amparados, apoiados, nun mundo novo e hostil, de penetrar na sociedade cubana e de mellorar a súa formación con novas ideas de signo tolerante e liberal que, ao regresar a Galicia, desembocaban no republicanismo...

Boa parte dos fundadores de sociedades de emigrantes eran masones, como o foron o presidente da Alianza Aresana, Antonio Bugallo, os iniciadores da sociedade de beneficiencia Naturais de Galicia (Armada, García Casariego, Murias…) e tantos outros non sólo de Cuba senón en Arxentina e Uruguai como, entre outros, o cervense Cao Luaces, Castro López, director de Eco de Galicia, O Vello Pancho ou o naviego Rafael Calzada. Conceptos masónicos como a fraternidad fundamentaron o labor filantrópica de moitos emigrantes; o valor da educación, a creación de escolas; a formación de elites, a introdución de sindicatos, partidos políticos, ligas agrarias etc. etc.

En Cuba foron moitos os emigrantes da Mariña que militaron en distintas logias esparexidas pola illa a tenor dos nomes simbólicos que, seguindo o costume de discreción e segredo da masonería, utilizaron como, entre outros, Ribadeo, Mondoñedo, Viveiro ou Barreiros.

Nalgún caso, asóciase o nome simbólico co real como lembra o estudioso Carlos Pereira. Ese foi o caso de Clemente Rodríguez Rodríguez, natural de Sante (Trabada), que en 1899 militaba na logia Estrela de Villarino, da Habana, co nome simbólico de «Ribadeo», ou o de Antonio Mariño Doval, que estaba afiliado á logia cubana Zaragoza co alias «Viveiro».

Logias cubanas axudaron á familia de Servando Trigo

Un caso revelador do que supuxo a masonería para algúns galegos é o de Servando Trigo Rouco e a súa esposa, Francisca López Sánchez, ambos os nados en 1895 en Miñotos (Ourol). Un irmán dela, Ricardo, residía na Habana e reclamounos. casaron en 1924, e tiveron dous fillos, Julio (1925) e Pedro (1928), co tempo heroes da revolución castrista ao asaltar, con Fidel, o Cuartel da Moncada.

Servando traballou de cochero e Francisca, de serventa. Ao nacer Pedro, a muller quedou moi débil e regresou a Miñotos cos nenos para reporse mentres o pai quedaba na Habana para traballar e enviar un diñeiro que nunca chegou. Así que Francisca foi nai e pai. E tivo unha vaca, unha leira, axudaba na casa de Ricardo Pita, cosía...

Na Habana, Servando afiliouse á logia Unión Ibérica e en 1930 foi mestre masón. A masonería tiña gran prestixio tras apoiar a insurrección mambisa en 1868 e pertencer a ela pais da patria como Martí, Maceo, Agramonte, Céspedes… Servando fíxose amigo do mariño e político, Salvador Menéndez Villoch, e un día ambos foron tiroteados ao saír da logia. Tempo despois, Menéndez foi Xefe da Marina de Guerra no primeiro goberno de Grau Sanmartín (1933-1934) e Ministro de Defensa no segundo (1944-1948).

En España, Francisca e os seus fillos malvivían cando Franco deu o golpe contra a República. E entón Servando Trigo recorreu aos masones e ao seu amigo Salvador para sacalos de Miñotos. Conseguiu diñeiro e os cotizados permisos especiais e en decembro de 1936 a familia se reagrupaba na Habana.

Pouco durou a felicidade. En 1938, o pai dos Trigo, que traballaba na vaquería Munguía Alejo e Irmáns, foi corneado por un touro e faleceu. De novo a familia quedou á intemperie e outra vez Salvador Menéndez, entón Ministro, axudou á viúva e aos orfos e a Gran Logia Masónica concedeu unha bolsa para que o maior, Julio , puidese estudar. Aínda o lembra o seu irmán Pedro, que hoxe vive entre Cuba e España...

martinfvizoso\gmail.com

---

---

---