O ribadense Bebel, futbolista do Dépor fusilado, e a tráxica vida dos da Lejía

MARTÍN FERNÁNDEZ

A MariÑA

ARQUIVO DA FAMILIA GARCÍA POMES

Era un dos oito fillos do ribadense José García Iglesias e da castropoleña Concha García

04 ago 2019 . Actualizado ás 17:34 h.

Era de Ribadeo pero a súa historia inmortalizouna Eduardo Galeano na súa obra Espellos. Unha historia case universal. Resumiu, con dramática intensidade, o lapote duro e o machadazo invisible e homicida que apunta directo ao corazón: «A Coruña, verán de 1936: Bebel García morre fusilado./ Bebel é zurdo para xogar e para pensar./ No estadio, ponse a camiseta do Dépor./ Á saída do estadio, ponse a camiseta da Mocidade Socialista./ Once días despois do cuartelazo de Franco, cando acaba de cumprir 22 anos, enfronta ao pelotón de fusilamento:/ -Un momento ?manda./ E os soldados, galegos como el, futboleiros como el, obedecen./ Entón, Bebel se desabrocha a bragueta, lentamente, botón tras botón, e de cara ao pelotón bota unha longa mea./ Despois, se abrocha a bragueta:/- Agora si».

Bebel era un dos oito fillos do ribadense José García Iglesias e da castropoleña Concha García Álvarez. A familia, de ideas socialistas, puxo nomes de políticos esquerdistas aos seus vástagos: Bebel (polo fundador da socialdemocracia alemá), Jaurés, France, Voltaire, Conchita, Bélxica, Berthelot e José, Pepín da Lejía, o maior e o único bautizado.

O pai tiña representacións de viños de Xerez e sidras de Asturias e un fabriquín de lejía que alcumou á familia e posibilitoulle vivir con desafogo. Todos os seus fillos naceron en Ribadeo pero el foi desterrado a 150 quilómetros da vila debido ás súas ideas políticas. Fundara o PSOE local e tras instalarse na Coruña, na rúa San Roque 24, seguiu coa súa actividade e as súas ideas. E fundou o PSOE coruñés.

Fuxiu nun pesqueiro

Na cidade herculina, os irmáns fixéronse moi populares polo seu carácter aberto e deportista. Bebel xogou 28 partidos no Deportivo da Coruña como extremo dereito ou dianteiro centro e marcou dez goles cando o equipo estaba en 2ª Divisións entre 1932 e 1936. Pepín destacou en atletismo e ciclismo. E France, no boxeo. A súa implicación social viño de ser líderes das Mocidades Socialistas coruñesas. E cando Franco se rebelou contra o goberno lexítimo republicano, catro irmáns enfrontáronse aos militares golpistas que, con todo, pronto se fixeron co control da cidade. Tres deles ?Bebel, Jaurés e France- intentaron fuxir cara a Asturias, en mans da República, pero foron capturados en Guitiriz.

Con Jaures agardaron a que cumprise 18 anos e fusilárono en xaneiro de 1937. Pepín, que decidise quedar na cidade, fuxiu tras secuestrar un pesqueiro co que chegou a Bayona (Francia), uniuse ao Exército Republicano e logo exiliouse a Buenos Aires. E a Bebel e France fusiláronos no Campo da Rata, na Coruña, en xullo de 1936 unha vez que o futbolista cumpriu a súa última vontade…

A súa implicación social viño de ser líderes das Mocidades Socialistas coruñesas

A nai calaba e cultivaba grelos e navizas en Buenos Aires

Concha García Álvarez, a nai dos da Lejía, tiña aos seus irmáns maiores, Rafael, Amador e Domingo, en Paraguai. Eran terratenientes e vivían con folgura. Grazas a eles puido marchar Pepín e ocultarse os seus irmáns menores na vila astur. Pepín non cejó no seu empeño de reagrupar á familia. Logrouno en 1952 cando o franquismo deixou saír aos seus irmáns, Voltaire e Berthelot, e á súa nai. Unha muller que, a pesar de caerlle amais tanta desgraza, era boa e xenerosa, calada e humilde.

Chegou a Buenos Aires, como tantos, fuxindo da guerra e a posguerra. E, como tantos, gardou silencio o resto da súa vida. Se houbese un lugar para o silencio ese sería o mundo de dona Concha . Non falaba nunca, nunca pediu nada, non lle interesou nada, lembra a súa neta Conchita. Só revivía cando cultivaba coles, grelos e nabizas nun pedazo de terra da casa que Pepín e as súas fillas construísen coas súas propias mans. Atábana á terra e á súa mocidade de Castropol, dicía. E regalábaas a outros galegos tamén ausentes, transterrados, terraferidos… Era o único que lle daba vida.

Así pasaron os días. As dúas nenas, Conchita e Selva, xogaban a «facer as maletas» para regresar a España. O pai agardaba que a vitoria dos aliados na 2ª Guerra Mundial sacaría a Franco do poder e comproulles unhas valijas de xoguete. As nenas facían a equipaxe cada pouco, agardando o día definitivo. Nunca chegou. E 40 anos despois, as fillas de Pepín tampouco fixeron a maleta. quedaron coa súa nai en Buenos Aires mentres o seu pai regresaba á Coruña, en busca da súa Itaca perdida.

(A Silvia L. e Diego P.)

martinfvizoso\gmail.com

Pepín, a muleta que se desarmaba e un regreso en soidade á Coruña

Pepín da Lejía regresou á Coruña en 1977. Faleceu en 1996 peros morreu antes: o día de 1939 en que subiu, rumbo a América, ao vapor Winnipeg que fretase Pablo Neruda, cónsul de Chile. Despois sobreviviu, movido por unha familia que debía protexer.

Perdera unha perna en Brunete. Tres dos seus irmáns fosen executados sen xuízo. Outros catro e a súa nai escondíanse en Castropol, protexidos polos seus parentes Amador García Álvarez e a súa esposa, María Acebo , residentes en Paraguai e de visita na vila. E España era un cárcere que antes fose cemiterio. No exilio de Buenos Aires, Pepín choraba todos os días, segundo dixo a súa filla menor, Selva García Pomes, nacida en Arxentina. Ela visitou por primeira vez ?aos seus 78 anos- A Coruña en agosto pasado e lembrou que el cargaba coa morte dos seus irmáns, as torturas dos seus amigos…

Nacera en Ribadeo en 1911. Afiliouse ao PSOE en 1929, participou na revolución de 1934 e sufriu un ano de cárcere. En 1936 era responsable das Mocidades Socialistas coruñesas e loitou no IV Batallón de Galicia. Foi capitán-gobernador en Tarragona e exiliouse cruzando a pé os Pireneos coa súa muller, Pilar Pomes Xeito, coa que casase en Valencia, e as súas dúas fillas, Conchita e Pilarín que morreu ao infectar a esquirla dunha bomba tirada por un avión franquista. Cada vez que os bombardeaban, a Pepín desarmábaselle a muleta e a súa muller tiña que recoller os anacos e volver armalos para seguir camiñando…

En 1977, regresou só á Coruña. «A miña nai decidiu quedar en Buenos Aires porque non perdera tanto na guerra. El perdeuno todo, mesmo a súa vida. Porque a súa vida estaba aquí, onde estaban os seus anos felices», dixo Selva. En 2001, o alcalde Paco Vázquez inaugurou no Campo da Rata un monumento en honra das vítimas do franquismo para «recuperar a memoria e homenaxear a quen morreron por defender as súas ideas». 65 anos despois. A memoria de Pepín da Lejía custódiana as súas fillas, Concha e Selva. Nin a levará o vento nin a devorará o esquecemento.