Eles fan soar a madeira

Marina Chiavegatto

YES

Marina Chiavegatto / Emilio Cerviño / César Domínguez

O seu son os moldes. As labras, os tacos de madeira, as cordas e o verniz. Desde Allariz, Soutomaior ou mesmo desde unha aldea en Bueu eles exportan os seus instrumentos a todo o mundo

18 feb 2017 . Actualizado ás 13:03 h.

Teñen entre 35 e 40 anos, viven rodeados das novas tecnoloxías pero han decido afastarse dese mundo. Prefiren o tacto, a madeira, a talla e o instinto. Ismael, Luis, Jaime e José pertencen á nova xeración de lutiers galegos. A historia de moitos deles empeza en Vigo, na Escola Municipal de Artes e Oficios. «Eu era gaiteiro e quería facer gaitas -conta Jaime Rebollo-, pero quedei sen praza. Aínda quedaba un oco libre para a construción de zanfonas e pensei: «A min váleme». E así, sen sabelo, este lutier descubriu a súa vocación. «Sempre me pareceu máxico o que os artesáns facían cun anaco de madeira», confesa. A vocación de Ismael Vaz Varela foi, pola súa banda, froito da crise. «Eu traballaba en restauración pero cos recortes en Cultura a maioría das empresas quebraron e eu quedei na rúa», argumenta. Entón xa lle fascinaban os instrumentos da música barroca e medieval. A decisión de seguir por ese camiño xurdiu cando o intérprete Baldomero Barciela decidiu gravar un cedé cunha das súas creacións e animoulle a achegarse a coñecer a variante de música antiga que acababa de estrearse no conservatorio de Pontevedra. E alí foi onde Ismael atopou o seu oco de mercado. «Actualmente o 90% dos meus clientes vén do conservatorio. É moi ilusionante ver a cara dun neno cando recibe a súa primeira viola da gamba». Este instrumento de arco que se toca apoiado nas pernas é o seu produto estrela pero non o único. O artesán ten agora mesmo en mans un proxecto con Carlos Núñez para crear réplicas dos instrumentos medievais do Pórtico dá Gloria.

PACO RODRÍGUEZ

O violín, o rei

José Catoira é fillo da Escola de Artes e Oficios. Alí aprendeu a facer arpas: «Pareceume que tiñan un mercado potencial máis limitado. Empecei a ver outras opcións e o violín fascinoume. É o rei, o instrumento máis complexo, o mellor -opina-. É dos poucos obxectos na historia de Europa que non variou nos últimos 500 anos». Como en Galicia non había formación, foise a Londres. Alí aprendeu dos mellores e custeouse os estudos facendo mobles nunha carpintería. De Inglaterra a EE. UU. e logo de volta a Galicia. «Volvín a casa de forma provisional mentres xestionaba vísaa de traballo para EE. UU. -relata Catoira-, pero nada máis chegar empecei a recibir encargos e deime conta de que o meu sitio estaba aquí».

XOAN CARLOS GIL

Man de «arpeiro»

A Luís Martíns, máis que lutier, gústalle definirse como «artesán» ou «arpeiro». A súa vocación empezou por unha cuestión de diñeiro. «Estaba facendo clases de arpa pero comprar o instrumento era moi caro, así que dixen: ‘Eu fágome unha’ -cuenta-. Empecei a medir todo o que había por alí e construín a miña primeira arpa». O resultado gustoulle aos seus compañeiros da escola e aí xurdiron os primeiros encargos. «Cando me dei conta xa estaba vivindo disto», relata. Para Luís, facer un instrumento é un proceso case místico. «Eu tardo moito -confiesa con una sonrisa- , entro no estereotipo do artesán que nunca cumpre cos prazos de entrega».

Pasa moitos meses debuxando e proxectando, e outros tantos elaborando o instrumento: «Nunca fixen dúas arpas iguais. Gústame sempre cambiar detalles e adaptarme ás preferencias dos meus clientes». E aínda que algúns compradores se «asustan» con todas as posibilidades que Luís lles ofrece, para este arpeiro a personalización é a clave. «É o que pode diferenciar o noso traballo do dunha fábrica». Esa pantasma, o das fábricas ou dos instrumentos low cost, está presente case a diario na vida destes artesáns. «Podes vivir amargado e fomentando o odio cara ás grandes empresas ou podes aceptalo e seguir o teu camiño», razoa José Catoira. No seu caso, no mundo dos violíns, a competencia é ampla e feroz, pero este lutier considera que son negocios diferentes.

«Cando un cliente vén ao taller, o primeiro que fago é levalo ao soto para que elixa a madeira coa que vou facer o seu violín», relata. A partir de aí o músico xa se sente involucrado e conectado co seu futuro instrumento. Pero o proceso non acaba aí: «Mentres vou construíndo o violín voulle mandando fotos, e se vive preto pásase cada pouco polo taller para ver como vai o proceso. Gústalles especialmente ver o momento da talla». A materia prima é esencial á hora de construír un instrumento musical e atopar o material adecuado, así como buscar o equilibrio entre o prezo e a calidade é un labor esencial na vida dun artesán: «A madeira comercializada para luthería é carísima», sentenza Ismael Vaz. A pesar de que constrúe instrumentos «como no século XVII», Catoira é consciente de que representa unha nova xeración de lutiers: «A gran diferenza é que actualmente xa non hai secretos, o que quere telos é porque ten pouco que ofrecer». Este artesán de violíns defende que actualmente o gran reto é conseguir filtrar todo o que nos chega de Internet. «O que eu sei tamén está en Google», argumenta. «Na xeración anterior os profesionais querían facer cosas pero non sabían como porque a información se perdeu e tiveron que volver crear case de cero -reflexiona este lutier-. O noso problema é radicalmente oposto e ás veces preguntámonos: Que é o que podo achegar que non se fixo xa?».

CAPOTILLO

A mellor madeira

O lutier é un gran defensor da madeira galega. «Descubrín que nas zonas altas de Galicia danse madeiras de excelente calidade, pero fáltanos interese en xerar ese mercado. Xa vin pradairas boísimas que se estaban usando para facer pasta de papel», relata con tristeza. Moitos importan tacos de madeira do Canadá para as súas creacións, pero Ismael prefire o produto local. «O meu instrumento que chegou máis lonxe estaba feito só con madeira galega». Foi no ano 2004 cando Jaime Rebollo decidiu «lanzarse á piscina» e abrir o seu taller. Desde entón fixo entre 160 e 170 zanfonas. Consegue os seus clientes a través do boca a boca, considera que o seu instrumento é o mellor cartón de visita: «Eu tamén toco a zanfona e o que fago é un produto que como músico me gustaría ter».

Rebollo e Catoira son amigos, e ambos se definen como «animais obsesivos». O segundo explica que ao longo dos anos desenvolveu un método de traballo: cando finaliza as últimas probas cun violín, fai unha lista de todo o que lle gustaría mellorar e antes de empezar a construír o seguinte instrumento elixe un deses puntos débiles e céntrase en superarse nese detalle. «Hai que coñecer as nosas limitacións e non querer abarcar todo dunha vez», reflexiona.

É unha sensación que tamén coñece Jaime Rebollo: «Eu cando acabo un traballo estou sempre pensando que é o que podería ter feito mellor». O seu perfeccionismo permitiulle chegar lonxe. Músicos do Brasil, Suecia ou Israel xa se renderon aos seus instrumentos. E a pesar de que xa leva máis dunha década dedicándose a este oficio, admite que non deixa de sorprenderse: «Ás veces escoito a un músico tocando algo co meu zanfona e penso: ‘En serio fixen isto só cun anaco de madeira?'».