«España é federal en todo, menos no nome». Aínda que levo moitos anos insistindo en tal idea, a frase que abre esta columna non é miña, senón de quen foi un dos máis importantes federólogos do mundo, Ronald Watts, recentemente falecido. Abonda comparar os doce Estados federais máis relevantes do planeta (o que fixen no 2012 nun libro titulado Os rostros do federalismo) para chegar á conclusión que Watts afirmaba coa claridade das cousas evidentes. E iso, a pesar de que algúns dirixentes do PSOE e do PSC aínda non se decataron.
España é, repito, un Estado de natureza federal e, porque o é, resulta lóxico que, do mesmo xeito que noutros dese tipo (Alemaña, Austria, Suíza, Canadá, Australia ou Estados Unidos) exista aquí esa Conferencia de Presidentes que onte se reuniu en Madrid coa presenza do xefe do Estado. A pesar dos acordos que nela se adoptaron, é imposible afirmar que a conferencia teña sido un éxito por unha razón que a ninguén se lle escapa: a ausencia nel dos presidentes vasco e catalán. A pregunta, claro, é de caixón: por que as conferencias funcionan ben nos Estados federais e foron en España unha sucesión de frustracións? Non hai dúbida algunha: polo boicot do nacionalismo vasco e catalán.
Á de onte, como previamente á maior parte de conferencias reunidas en España ata a data, non asistiron os presidentes autonómicos do País Vasco e Cataluña, que volveron dese modo a demostrar unha vez máis a súa deslealdade constitucional, o seu sectarismo político e a súa concepción puramente instrumental do poder, posto ao servizo non da defensa do interese xeral das súas comunidades respectivas, senón do seu proxecto de construción nacional e dos intereses particulares daqueles votantes que son nacionalistas.
En España -hai que dicilo con toda claridade-, non temos un problema territorial. Temos dous. O primeiro, o de como articular con eficacia e cohesión o funcionamento do noso sistema de distribución territorial, é común a todos os Estados profundamente descentralizados. España estao e o seu réxime autonómico non marcha peor que outras desa clase, a pesar das moitas bobadas que, desde a máis absoluta ignorancia da política comparada, dinse con frecuencia.
Pero en España temos outro problema territorial, incomparable: o exposto polos nacionalistas, problema que supuxo unha rémora de formidable envergadura na nosa historia das catro últimas décadas. O lastre do nacionalismo, e os gobernos autonómicos que controlou, para a España constitucional, descentralizada e democrática, traduciuse nun conflito territorial permanente co Estado e con outras comunidades, nunha ruptura do consenso interno dos seus propios territorios e nun aumento descomunal dos custos do Estado das autonomías. Os episodios secesionistas, antes vasco e agora catalán, culminaron esa historia insoportable de desafíos e crise sen final.