Triste colofón á historia centenaria das caixas de aforro galegas. Cinco directivos de Novacaixagalicia ingresaron onte pola tarde en prisión. Non son os primeiros condenados en España, pero si os primeiros que entran no cárcere desde que se desatou a crise económica e comezou a ansiedade e liquidación das caixas de aforros. Exdirectivos de Caixa Castela-A Mancha e de Caixa Penedés, tamén con penas de dous anos, gozan de liberdade por decisión do xuíz. Con todo, no caso galego, a Audiencia Nacional adoptou outro criterio pola gravidade dos delitos cometidos, porque o propio Tribunal Supremo considerou «benévola» a pena de dous anos, porque os exdirectivos non devolveron o diñeiro e porque aínda teñen causas pendentes coa Xustiza.
Convén advertir que os cinco directivos non foron xulgados nin condenados polas súas responsabilidades no colapso das caixas galegas, senón por adxudicarse indemnizacións multimillonarias cando o sistema financeiro comezou a racharse. Antes da fusión de Caixanova e Caixa Galicia, engordaron os seus contratos de alta dirección para cobrar prexubilacións de luxo cando se producise o naufraxio. Mentres prometían aos seus impositores e a Galicia decata a salvación do sistema, eles se aprestaban a saltar do barco e gozar dun retiro dourado. Iso, polo menos, é o que se desprende da sentenza que o Tribunal Supremo considerou «benévola».
A outra parte da historia é igualmente triste, pero aínda non foi escrita nin xulgada. As caixas, que historicamente prestaron un gran servizo e desempeñaron un papel relevante na construción deste país, desapareceron da face de Galicia. A crise financeira do 2008 puxo ao descuberto o enorme buraco negro que se procreou no sistema ao colapsar a burbulla de ladrillo e cemento. Descubriuse entón que o aforro galego, dilapidado en aventuras especulativas en afastados confíns da península, era irrecuperable. As caixas galegas foron solventes -e útiles- mentres se mantiveron pegadas ao país en que naceron e comezaron a cavar a súa tumba cando se embarcaron, seguindo o ronsel dos grandes transatlánticos privados, en expansión desaforada por outras latitudes. Estalou a burbulla, os seus activos convertéronse en papel mollado e veu o afundimento e a posterior bancarización.
Todo ese capítulo está aínda por escribir, aínda que a estas alturas tal misión corresponde xa ao historiador e ao forense. Pero tamén faltan por dirimir as responsabilidades políticas e xurídicas da catástrofe. Chegados a este punto, sospeito que as culpas están moi repartidas entre máis dun Goberno e varios ministros, o Banco de España e, por suposto, os xestores das caixas. Pero non só eles, porque entre todos as mataron e elas soas morreron. Os contribuíntes españois, que xa puxeron do seu peto máis de 60.000 millóns de euros para limpar o desaguisado, ben merecen unha explicación. Creo eu.