Viñas que crecen ao redor dunha vella mina de ferro de Quiroga

carlos roda / francisco albo MONFORTE / LA VOZ

QUIROGA

A localidade da Toca conserva rastros históricos dunha antiga explotación

15 jun 2017 . Actualizado ás 13:16 h.

O lugar da Toca áchase na parroquia de San Salvador de Hospital, do municipio de Quiroga. O nome -compartido por unha mina aurífera romana da serra do Courel- parece aludir a unha oquedad no terreo. A uns douscentos metros da aldea, en efecto, ábrese na ladeira do monte un gran corte de orixe artificial que no seu día foi unha mina ao descuberto. Non se sabe con certeza se esta xacemento tamén foi explotado na época romana. Pero por amais da aldea atópase un castro, o de Barreiro, que puido ter tido unha relación coa mina.

A antiga explotación mineira está formada por dúas terrazas situadas a diferentes alturas, que se estenden monte abaixo ata as proximidades da estrada que leva a Campos de Vila. Sobre o terreo aínda se poden verse algúns restos de mineral de ferro. No lugar tamén se abre unha greta en forma de galería que parece seguir unha veta de mineral. Na actualidade hai numerosas viñas plantadas -en tempos recentes- ao redor desta gran escavación.

Antigas ferrerías

A zona onde se atopa a mina é coñecida pola Sobreira e por baixo dela pasa un antigo camiño que leva á parte alta da serra. En tempos foi utilizado polos veciños para levar a pastorear os seus rabaños de cabras. Nas proximidades da Toca, doutra banda, áchanse as ferrerías de Quintá e Rodela, activas desde os séculos XVI e XVII respectivamente. Aínda que se fornecían sobre todo do mineral de ferro extraído dos xacementos do monte Formigueiros, no Courel, é posible unha pequena parte procedese da Toca. Segundo a tradición oral, gran parte da pedra arrincada da mina utilizouse para construír as vivendas da Toca e tamén das aldeas próximas de Lamela e Campos de Vila.

O núcleo da Toca redúcese en realidade a unha soa casa que leva o mesmo nome. Estivo relacionada con Encoméndaa de Quiroga, rexida pola Orde de Malta, que tamén fundou a ferrería de Quintá. Un documento histórico sinala que en 1826 esta ferrería estaba arrendada a un tal Domingo Regueiro, quen o 21 de agosto dese ano foi sepultado na igrexa de Hospital «Non recibiu os santos sacramentos por que foi morto alevosamente por unha porción de ladróns», precisa o referido documento. Estaba casado con Dominga Macía, de quen quedou un fillo chamado Alonso Regueiro, que foi quen reedificó a casa da Tocal.

Defensas contra bandidos

Alonso contaba catro anos de idade ao morrer o seu pai e non se sabe cando reconstruíu a casa. Pero aquel tráxico suceso sin duda levouno a reforzar a vivenda para repeler posibles asaltos. As fiestras foron protexidas con fortes reixas de ferro que aínda se conservan hoxe e nos muros poden verse varias troneras situadas estratexicamente para disparar tiros desde o interior. O recinto da casa está defendido por un muro cunha porta de grosa madeira maciza reforzada por grandes bisagras de ferro e dous pasadores de máis de medio metro de lonxitude. Na casa destaca unha torre desde a que unha gran escalinata daba acceso ás diferentes plantas. Na súa parte norte estaba a lareira e ao sur, un sequeiro de castañas. En torno ao edificio hai varias construcións anexas que no seu día serviron de adega, fragua, cortello e caballeriza.

Para acceder ao castro de Barreiro, doutra banda, hai que tomar unha estrada que une A Toca coa Cruz de Outeiro e A Seara. A uns douscentos metros arrinca á dereita un camiño que dá acceso a un souto de castiñeiros e varias leiras, e que vai bordeando o castro. Xa na parte alta do viario, aparece outro camiño á dereita que leva ata a cima do asentamento. Conserva parte das súas murallas defensivas na zona máis vulnerable, precisamente a que dá ao referido camiño. A croa é de grandes dimensións e atópase moi alterada por antigos labores agrícolas.

DESDE QUIROGA

Hai que saír pola estrada que leva a Campos de Vila. No quilómetro catro hai un desvío á esquerda cara á Toca, situada a un centenar de metros do cruzamento