Esta aldea de Sober próxima ao río Cabe conserva recordos da súa longa tradición vitícola e molinera
26 mares 2017 . Actualizado ás 22:16 h.A aldea soberina de Portizó pertence á parroquia de Santo Estevo de Anllo e atópase no mesmo límite coa de Rosende. O arroio de Portizó, que divide ambos os territorios, corre por un terreo de fortes desniveis entre o pobo e a súa desembocadura no Cabe, formando varios saltos de auga. O lugar ten unha longa tradición vitícola, pero boa parte dos antigos viñedos e hortas están cubertos hoxe por un espeso bosque de carballos, castiñeiros e árbores de ribeira. Tomás Rivero, veciño de Portizó, lembra que o pobo contou en tempos con tres muíños. Dous deles -o da Casa dúas Magaos e o da Casa dúas Fermíns- están abandonados e arruinados, e só queda en pé unha parte dos seus muros. O único que se conserva é o de Barroso, hoxe chamado de Varela. Os tres eran alimentados polo arroio dos Muíños, cuxas augas proceden do do Portizó.
Un percorrido que permite coñecer as peculiaridades paisaxísticas de Portizó comeza nunha pista de terra que arrinca á altura do muíño de Varela, na parte baixa da aldea. Deixou de moer en 1955, pero fai cinco anos foi restaurado polo seu actual propietario. Dispuña de dous sistemas hidráulicos distintos para mover as rodas. Cando o caudal do río era abundante utilizábase o rodicio e nos meses de estiaxe servíase dunha nora.
O cobro, cunha lata
Na súa época de actividade -lembra o dono, José Varela-, o muíño atraía a moitos veciños de Anllo e Rosende. Moía millo, trigo, cebada e centeo, e cobrábase polo sistema da maquía. Por cada ferrado de gran -uns 11,5 quilos-, o propietario do muíño quedaba cunha libra, uns seiscentos gramos. «Xa tingamos unha medida para cobrar esa cantidade, unha lata grande de sardiñas», di Varela.
No seu primeiro quilómetro, o camiño discorre entre viñedos polas zonas da Corvella e O Bico, pertencentes á ribeira de Portizó. Despois empata cunha pista que vén da aldea de Hortás. Hai que seguir pola da dereita, onde o viñedo dá paso a un espeso bosque de carballos e castiñeiros e o camiño inicia un acusado descenso. Ao cabo duns trescentos metros dá un brusco xiro á dereita para saír, cen metros máis adiante, á altura do arroio de Portizó. Cruzamos o arroio por unha ponte de formigón e accedemos ao lugar de Prado do Xastre. Ata aquí chegaban os carros con arcas para cargar as uvas dos viñedos hoxe abandonados.
Un vello acueducto
Seguimos polo camiño principal uns cen metros. Logo hai que tomar outro á dereita, coñecido por Camiño dá Chouza, e cruzar de novo o arroio por unha ponte de pedra chamado O Acueducto, que tamén se usaba para transvasar auga dunha beira a outra -mediante unha canle interior- para regar os prados. A partir de aquí o camiño converter en carreiro e toma altura cara a Portizó pola marxe esquerda do arroio entre socalcos abandonados. Non é doado seguilo polo abandono da zona e polo irregular do terreo, pero de facelo o ideal sería seguindo o curso do arroio de Portizó e saír ao pobo. Nesta paraxe destaca un salto de auga coñecido como Pozo dá Cadela, duns dez metros de altura e con varias caídas a distintos niveis.
En Portizó destaca o edificio do seu antigo priorado, recentemente restaurado, que mostra un escudo con inscricións e a data de 1669. A poucos metros e encastrado na fachada dunha vivenda, está un os poucos petos de ánimas de Sober. A aldea ten tamén unha antiga ponte que formou parte do camiño real de Ourense a Monforte.
Tomás Rivera lembra por outra banda que no arroio de Portizó pescábanse outrora moitas anguías. «Cando eramos rapaces desviabamos unha parte do caudal do arroio para coller as anguías», explica. «Despois de varios días volviamos para normalizar ou caudal e logo había que baleirar con cubos a auga dous pozos onde estaban as anguías» engade. Iso facíase os domingos pola tarde en tempo de crecidas.
DESDE SOBER
Hai que saír de Sober pola estrada que leva a Santo Estevo de Anllo e O Arroxó. A localidade de Portizó está no quilómetro 3,5 deste viario