Unha parriquia do Saviñao conserva un reducido pero interesante patrimonio histórico
30 may 2016 . Actualizado ás 19:11 h.A parroquia de San Fiz dá Laxe, pertencente ao municipio do Saviñao, posúe un interesante -aínda que non moi numeroso- patrimonio monumental do que forman parte varias antigas vivendas de carácter señorial, as chamadas casas de Guitián, Félez e Carballeda. Todas elas se atopan no lugar de Fondo de Vila e son bos exemplos da arquitectura tradicional do rural galego. Tamén hai que destacar no lugar de Beleigán un sepulcro antropomorfo tallado na roca e situado na denominada Pena Moimenta. Esta tumba atribúese a un coñecido guerreiro falecido durante un combate, segundo a tradición popular. Menos coñecido é o conxunto formado pola igrexa parroquial de San Fiz dá Laxe e a casa reitoral, tamén coñecida popularmente por pazo de San Fiz. Ambas as construcións están situadas a moi curta distancia unha da outra.
A orixe do nome da Laxe, segundo afirman a tradicións locais, está nun terreo lindante co templo parroquial, que tería sido o lugar de enterramento de xentes que viñan de lonxe.
Tumbas desaparecidas
Na moi citada obra Apunta histórico descritiva da parroquia de Vilar de Ortelle e a súa comarca, publicada en 1929, cuxo autor foi o investigador e párroco de Vilar de Ortelle Ramón Castro López, di o seguinte con respecto á parroquia de San Fiz da Laxe: «Facendo investigacións históricas, descubrín unha gran necrópole antiga formada de sepulcros antropomorfos ou antropoides, isto é, tallados na pena segundo a configuración do corpo humano. Comprende todo o perímetro do campo e era que circundan a casa que hai xunto á igrexa. As sepulturas son iguais á que existe no lugar de Beleigán, na mesma parroquia, aberta no peñasco chamado do Moimento». lamentablemente, desta antiga necrópole -que debeu de estar nos terreos que rodean a casa reitoral- non quedan restos visibles a consecuencia das obras acometidas na contorna e aos labores agrícolas. En canto á igrexa parroquial, hai que destacar que é de orixe románica e que sufriu importantes reformas ao longo da súa historia. A máis importante realizouse no século XVIII, cando se incorporando a actual sancristía no lado norte do prebisterio.
Da antiga fábrica románica do templo quedan algúns elementos, como uns canecillos nos alzados laterais da ábsida e a porta de entrada con arco de medio punto, aínda que está oculto desde o exterior por un dintel.
No seu interior destaca o retablo maior, do século XVIII, con esculturas de San Ramón e a Virxe do Carmen. No retablo hai a seguinte inscrición: «Este retablo fíxose e pintou sendo cura Don Lucas de Prado e Armada ano de 1752».
Antiga reitoral
Ao lado do templo parroquial está a casa reitoral ou pazo de San Fiz, unha construción de notables dimensións e con diferentes reformas e engadidos, algúns pouco acertados. O edificio é de planta rectangular, está construído en granito e conta cun patio interior. Algunhas zonas da súa estrutura están gornecidas con morteiro de cal. Ao lado da casa está o hórreo, tamén de notables proporcións e de planta rectangular, que se sustenta sobre tres pés cuadrangulares. A súa estrutura é de madeira e ten unha cuberta de teza en mal estado. A uns cincuenta metros de distancia da casa, atópase un antigo pombal, de planta circular e sen cuberta, construído en pedra de cantería e enlucido con cal.
Desde escairón
Hai que saír da capital do municipio pola estrada C-533 en dirección a Chantada. No quilómetro 4,5 hai que coller un desvío á esquerda para Gonzán e Louredo. Uns 750 metros máis adiante, antes de entrar en Gonzán, hai que torcer á dereita para San Fiz, situado a uns seiscentos metros de distancia
Unha antiga necrópole que foi descrita en 1929 non deixou rastros visibles na zona