Retomamos a páxina mensual que nos pon en contacto co mundo da literatura, da grande e con maiúsculas, que nos ocupa con escritores cuxos nomes quedaron xa inmortalizados. Son nomes procedentes de diferentes linguas e nacionalidades e de épocas distintas, que coinciden en ter achegado obras cume á literatura mundial e de todos os tempos. Hoxe considerámolos, con todo o dereito, uns clásicos que é necesario coñecer porque nos servirán de guía e de referencia para asentar e afinar os nosos gustos literarios. Hoxe traemos ao premio nobel Thomas Mann.
19 abr 2017 . Actualizado ás 05:00 h.Thomas Mann Naceu en Alemaña (Lübeck, 1875) e morreu en Zúric (Suíza) en 1955. Desde que Hitler subiu ao poder, en 1933, viviu en Suíza e posteriormente nos Estados Unidos, onde exerceu como profesor de literatura durante a Segunda Guerra Mundial. Acabada esta, regreso a Suíza, pois era remiso a volver a unha Alemaña moi afectada pola guerra e dividida en dúas. Foi premio nobel de literatura en 1929.
Criado en Lübeck no seo dunha familia da burguesía alta, á morte do seu pai en 1893 seguiu á súa nai a Múnic, onde traballou como aprendiz nunha compaña de seguros. A súa formación foi autodidacta, pois co desprazamento da familia e a súa pouca inclinación polos estudos académicos, non chegou a finalizar o bacharelato. Pero si empezou a sentir a necesidade de escribir, primeiro poesía e logo pequenos relatos e reseñas de lecturas. E será en Múnic onde empece a súa actividade literaria ao colaborar con varias revistas. Tras ver rexeitadas varias publicacións, finalmente a revista Simplicissimus aceptoulle «A vontade de ser feliz», relato escrito en decembro de 1895, ao que seguiu un ano despois «O pequeno señor Friedemann», a obra que lle permitiu comezar a facerse realmente un nome como escritor. Entre outubro de 1896 e abril de 1898 viaxou por Italia en compaña do seu irmán Heinrich, tamén escritor. Nesta ocasión visitaron Venecia e Nápoles para regresar novamente a Roma, onde en outubro de 1897 comezou a redacción da súa primeira gran obra, a novela Os Buddenbrook. Ao volver de Italia, Mann comezou a traballar, ata xaneiro de 1900, na revista Simplicissimus e realizou un breve servizo militar á vez que seguía puíndo o manuscrito dos Buddenbrook, que entregou para a súa publicación a finais de 1900, aínda que non se imprimiu ata outubro de 1901. A estes anos corresponden as súas lecturas de Schopenhauer, autor ao que seguramente chegou por intermediación de Nietzsche e que tivo gran influencia tanto nesta a súa primeira gran novela como no resto da súa obra. En 1905, con 30 anos, casou con Katia Pringsheim, filla dunha prominente familia xudía de intelectuais e artistas. O seu pai era un famoso matemático e ela mesma, algo excepcional para a época, cursou estes estudos. Os Mann tiveron seis fillos.
Nos anos previos á Primeira Guerra Mundial, a fama e o prestixio de Thomas Mann non deixaban de crecer e, en consecuencia, tamén a súa situación social. Construíu en 1908 unha gran casa de veraneo en Bad Tölz e unha mansión familiar en Múnic, á que se mudaron en xaneiro de 1914. Nesta época publicou A morte en Venecia, novela que nace dunha visita a esta cidade italiana que Mann fixo en 1911, cando tamén se aloxou no Grand Hotel deas Bains do Lido e tivo ocasión de admirar a un mozo polaco, identificado anos máis tarde como o barón Wladyslav Moes, o Tadsio da novela.
Cando en 1914 estalou a Primeira Guerra Mundial, Thomas Mann mostrou o seu apoio á causa nacionalista alemá. Fíxoo mesmo economicamente, investindo en bonos de guerra alemáns, e escribindo unha serie de ensaios, entre os que destaca Consideracións dun apolítico. A pesar da súa falta de implicación política nuns tempos en que se vivía unha gran efervescencia de ideoloxías, e a pesar da súa tendencia nacionalista e conservadora, tivo moi clara desde o principio a súa oposición ao nazismo. Xa en 1921, cando este movemento político estaba en formación, catalogouno de «disparate con esvástica» e denunciou o seu antisemitismo radical. Rematada a guerra, Mann retomou a redacción da montaña máxica, que acabaría publicando en 1924 e que supuxo un gran éxito, co que o seu prestixio e a súa popularidade chegaron a cotas moi altas.
ACTITUDE ANTE O NAZISMO
Cando Hitler subiu ao poder en 1933, Thomas Mann, un escritor consagrado xa polo Nobel, aproveitando unha xira de conferencias, e seguindo o consello dos seus fillos, decidiu non volver a Alemaña e exiliouse, primeiro en Sanary-sur-Mer, preto de Marsella, e logo en Küsnacht, xunto a Zúric. Con todo, nesa época non se definiu politicamente, mantívose apartado dos círculos de exiliados e mesmo prometeu ao Ministerio de Propaganda alemán, en 1933, absterse de manifestacións políticas, pois non quería facer perigar a relación cos seus lectores alemáns nin a edición de José e os seus irmáns, que acababa de publicar e temía fose prohibida en Alemaña.
En 1938 trasladouse a Estados Unidos, onde acadou un gran prestixio e unha alta consideración. Foi amigo persoal de Roosevelt, profesor da Universidade de Princeton e, despois, da de California, onde xa residiu ata o final da Segunda Guerra Mundial. Desde alí deu unha serie de charlas radiofónicas de propaganda para a BBC baixo o título común de Deutsche Hörer (¡Oíntes alemáns!) entre 1940 e 1945 e diversas conferencias de orientación antifascista. Acabada a guerra, en 1947 visitou Alemaña e participou na primeira reunión de posguerra do PEN Club en Zúric, pero seguiu vivindo nos Estados Unidos. Foi en 1952 cando, decepcionado pola situación deste país por mor da morte de Franklin D. Roosevelt, decidiu volver a Europa e establecerse de novo en Suíza. A pesar das reiteradas invitacións que recibía desde Alemaña para que se instalase alí, as súas diferenzas con outros intelectuais alemáns que permaneceron no país durante a guerra (Bertold Brecht xa lle reprochou en 1943 a súa indiferenza ante os opositores demócratas que se quedaron en Alemaña) foron un obstáculo insalvable para regresar e sentirse a gusto cos seus. A morte, provocada por unha trombosis intestinal, sorprendeuno en Zúric en 1955.
Curioso é o que ocorre cos diarios que escribiu Thomas Mann en ducias de cadernos, desde o ano 1918 ata a súa morte. Deixou disposto que non se publicasen ata que transcorresen 20 anos desde o seu falecemento. A expectación era máxima cando, en 1975, foron editados. Pero, proporcional ao interese espertado foi a gran decepción que os lectores levaron. Alí abundan os pormenores da súa vida diaria, tales coma se durmiu ben, se lle molestaba o estómago, se recibiu a uns amigos, a música que estaba a escoitar mentres fumaba un puro na sobremesa…, pero escasean as reflexións sobre o que está a ler ou escribindo e sobre o que está a ocorrer ao seu redor. E non hai que esquecer que asistiu ao nacemento e consolidación do nazismo e que estalou no mundo nada menos que cunha guerra devastadora. E isto é menos entendible cando a súa actitude persoal foi de oposición e rexeitamento a Hitler, que o levou a exiliarse xa en 1933. A decepción que produciron nos lectores os seus diarios foi algo que non se agardaba dun escritor tan valorado e prestixioso.
Obra literaria
Thomas Mann foi un auténtico profesional da literatura, pois viviu diso e escribiu de forma constante e metódica. A súa obra, polo tanto, é enorme e variada: novela, relato breve, ensaio, memorias e un extenso diario. Limitarémonos a comentar as máis coñecidas.
A súa primeira obra importante foi a novela Os Buddenbrook (1901), na que narra o declive dunha familia de Lübeck, que ten moito que ver coa súa propia, ao longo de tres xeracións. Mann actúa como un sismógrafo que detecta xa a decadencia dunha clase social e un tipo de vida que empezaba a dar mostras de esgotamento. Esta novela foi citada na nota oficial da Academia sueca como razón fundamental para concederlle ao seu autor o premio Nobel de Literatura.
Outra novela destacable foi A morte en Venecia (1924), na que conta as vivencias dun escritor nunha Venecia arrasada polo cólera. Nela centrará a atención na conflitiva relación entre a arte e a vida, e na peculiar psicoloxía do artista, que culminaría anos máis tarde con Doutor Faustus (1947). A novela popularizouse coa adaptación cinematográfica que fixo Luchino Visconti en 1971, titulada Morte en Venecia.
A montaña máxica é a novela idónea para que un mida as súas forzas como lector. Seguindo o símil do seu título, estamos ante a escalada a unha alta montaña, un verdadeiro ochomil, unha subida moi atractiva e con moitas satisfaccións, pero que entraña as súas dificultades. Coñezo a máis dun que fracasou no seu primeiro intento de escalalo, e iso que se trataba de bos lectores. Pero por eles mesmos sei tamén que, despois de volver intentalo e conseguir coroalo, gozaron enormemente, na proporción adecuada á inicial dificultade. Un ten que ir deixándose gañar pola beleza da prosa, pola sutileza dos razoamentos, pola enteireza dos personaxes, pois a acción é mínima, substituída por conversacións sobre filosofía, teoloxía, psicanálise, medicamento, relixión, sexo, morte…
A acción discorre a principios do século XX, nun balneario para tuberculosos situado en Davos Platz, no cantón dos Grisones (Suíza). O seu protagonista, Hans Castorp, viaxa desde Hamburgo ata a montaña onde está instalado para pasar tres semanas de vacacións cun primo seu que está alí ingresado. Pero o que nun principio supuña que ía ser unha estancia curta convértese nunha permanencia de sete anos, debido a unha hipotética complicación na súa saúde. Xa que logo o que Mann nos narra son os sete anos de parénteses na vida deste mozo.
Chegamos a sentir a monotonía do tempo, xa que nos conta case día a día as súas repetitivas actividades, incluíndo as cotiás curas de repouso ao aire libre, nas súas terrazas e hamacas, así como o feito de tomarse a temperatura unhas seis veces ao día. Somos testemuñas das relacións que vai establecendo cos demais residentes, personaxes moi distintos e variados, e cos médicos que os atenden. A pesar diso e grazas a estas relacións, observamos nel unha evolución existencial que é o que realmente o autor quere plasmar. Os sete anos que permanece nese hospital son para o mozo Castorp, estudante de Enxeñería e membro dunha familia alemá de boa posición social, un caudal de formación humana e experiencias vitais importantísimo para a súa madurez como persoa.
Os personaxes cos que vai ter máis relación, e que interveñen na rutina diaria e constantemente nas conversacións que establece, quedan retratados con detalle na novela. Joachim é o primo de Hans, un mozo da súa idade cuxo soño é ingresar no exército. O personaxe máis excéntrico é o italiano Settembrini, podería dicirse que tamén o máis importante. Humanista, filósofo, escritor, trata de que Hans convértase no seu pupilo e falará con el dos máis variados temas divinos e humanos. Naphta é o mentor antagonista de Settembrini, con quen se enfronta e discute as súas ideas. Rivais na súa concepción intelectual do mundo, acabarán retándose a un duelo mortal. Talvez as disputas dialécticas que ambos sosteñen sexan, para o lector de hoxe, o menos interesante... A rusa Claudia Chauchat, o amor platónico de Hans, coa que non chega a ter ningún tipo de relación, pero da que estará profundamente namorado. Os médicos Behrens e Krokovsky son tamén personaxes curiosos deste mundo encriptado do balneario-sanatorio, pero moi aberto ao mundo da cultura e do pensamento.
Por todo o anterior puidese sospeitarse que a lectura da montaña máxica resulte pesada e plomiza, pero non é así (aínda que é certo que lle sobran páxinas, sobre todo moitas das dedicadas ás conversacións entre Naphta e Settembrini), porque é un texto moderno, sumamente lexible, atraente. Unha especie de colosal conto de fadas (ou de bruxas) sobre a vida. O título non engana: é unha montaña máxica onde suceden todo tipo de prodixios. A xente ri resueltamente fronte á adversidade, cala cousas que sabe, fala do que non sabe, ama e odia e, da noite para a mañá, desaparece. Como a vida mesma. Esa montaña representa a existencia permanentemente cercada pola morte, onde os residentes enfermos loitan por vivir ou escollen esquecer que van morrer. Nin máis nin menos que a historia da vida que sempre acaba mal, pero nolas apañamos para non lembralo.
Texto
Así, pois, Hans Castorp achábase na cama desde o sábado pola tarde, porque o doutor Behrens, suprema autoridade no mundo en que nos atopamos encerrados, o decidira así. Achábase tendido alí, co seu monograma no peto do pixama, as mans unidas detrás da cabeza, no seu leito limpo e branco, o leito de morte da americana e, sin duda, de moitas outras persoas, mentres miraba con ollos sinxelos, cuxo límpido azul enturbouse polo constipado, cara ao teito do cuarto, considerando o estraño do seu estado. Non se pode admitir, por outra banda, que, sen o arrefriado, os seus ollos tivesen unha mirada clara e sen equívocos, pois o seu aspecto interior, por simple que fose a súa natureza, non estaba tranquilo, senón moi turbado, enredado, confuso, sincero a medias e presa da dúbida. Unhas veces un riso tolo e triunfal subía do fondo do seu ser, sacudía o seu peito e o seu corazón atrasaba os seus latexados, unha alegría e unha esperanza descoñecidas e sen medida lle torturaban; outras veces palidecía de espanto e de inquietude e o seu corazón repetía os golpes da súa propia conciencia, cunha cadencia acelerada, batendo contra as súas costelas.
(fragmento da montaña máxica)