Propostas para celebrar a obra de Gloria Fortes
22 feb 2017 . Actualizado ás 05:00 h.Fóra e dentro de España poder atopar sisudas análises dunha que consideran fundamental poeta da posguerra, que inclúen a vertente social da súa obra ou a súa pertenza ao postismo, e está considerada como unha figura literaria de primeira fila. Pero, ademais do que poida interesar del aos maiores, que non é pouco, Gloria Fortes será para sempre a poeta dos nenos, non só polos seus versos, senón porque fomos moitos os que a escoitamos embobados en televisión declamando as súas creacións con esa voz rouca, de fumadora empedernida, pero cativadora.
Gloria Fortes García naceu no barrio de Lavapiés de Madrid o 28 de xullo de 1917, así que estamos en plena celebración do seu centenario. A súa nai era costureira e serventa e o seu pai foi bedel e porteiro.
AUTOBIOGRAFÍA EN VERSO
«Os meus primeiros pendentes foron dous sabañones», di lembrando a escaseza de medios con que contaba a familia. Conta noutro poema, no que insiste na súa infancia de «nena con zapatos rotos e algo triste porque non tiña bonecas»: «O meu primeiro xoguete, unha máquina de escribir / (alugada) coa que traballaba / copiando direccións, / pagábanme un céntimo por cada sobre». E é que desde moi novo traballou para axudar á súa familia. «Aos 3 anos xa sabía ler / e aos seis xa sabía os meus labores. / Aos 9 pilloume un carro / e aos 14 pilloume a guerra / e aos 15 morreu a miña nai», lembra no seu poema Autobiografía, que non podes deixar de ler, ou de escoitar, se o prefires, na páxina da súa fundación (http://www.gloriafuertes.org/).
Aos 15 anos escribiu os seus primeiros contos, pero tras o falecemento da súa nai tivo que pórse a traballar nunha fábrica que construía obuses para o Exército Popular. Aos 17 escribiu o seu primeiro libro de poemas, Illa ignorada, que publicou en 1950. Gloria Fortes foi unha poeta autodidacta que se formou lendo primeiro a Bécquer, Rubén Darío e Gabriel Celaya, o primeiro ao que coñeceu en persoa.
De 1939 a 1953 formou parte da redacción da revista para nenos e novas Marabillas. Entre 1955 e 1960 estudou inglés e biblioteconomía e conseguiu un traballo como bibliotecaria, os anos máis felices da súa vida: «O meu xefe era o libro». Entre 1961 e 9163, grazas a unha bolsa Fullbright de Literatura Española, entra na universidade, por primeira vez na súa vida, en concreto nas de Bucknell, Mary Baldwin e Bryn Mawr (as tres dos Estados Unidos), pero para impartir clases de poesía. Nos anos setenta colaborou nos espazos de televisión infantís Un globo, dous globos, tres globos (é a autora da letra da sintonía) e cométaa branca.
Gloria Fortes recibiu moitos premios, entre os que destacan o Lazarillo, en 1966, polo seu libro de contos Cangura para todo. Moitos centros educativos e rúas de diferentes municipios de España levan o seu nome: Madrid, Almería, Córdoba, Selecta, Xixón, Alcobendas, Estepona, Torrexón de Ardoz, Oviedo. Foi nomeada socia de honra de Unicef en 1997. Faleceu de cancro de pulmón o 27 de novembro de 1998.
ESTILO
Fálase de Gloria Fortes como pertencente ao postismo, unha vangarda que xurdiu en España nos anos corenta, aínda que a crítica non ten claro que a súa relación haxa ir máis aló dalgún contacto cos integrantes deste breve movemento. E iso a pesar de que di de si mesma: «Fun surrealista, sen ter lido a ningún surrealista. Despois, aposta, postista». E é que a súa obra está marcada polo seu ton coloquial, como resaltan varios críticos, por estilo natural, máis falado que literario.
No seu lugar, propoñen algúns críticos adscribila ao realismo máxico, un movemento rupturista que se recreou en recursos estilísticos como a aliteración, a paranomasia e os xogos de palabras, ademais de abordalos con humor, ironía e mediante contrastes semánticos. Este movemento, que opta polo realismo, esgrime, con todo, procedementos simbolistas como a comparación entre realidades paradoxais. Con estes procedementos, o lector de Gloria Fortes non acha no poema o que habitualmente se agarda, senón en moitos casos unha rica subversión da convención lírica.
Libros, libres, libros
POEMAS DA OCA TOLA (SELECCIÓN)
Ilustracións de Miguel Ángel Pacheco. Kalandraka, 2016. Desde 8 anos
Inclúense un total de 25 poemas. Como se debuxa un neno, un castelo, un elefante… son o asunto de 22 dos poemas deste álbum que Antonio Rubio cualifica de «ditados poéticos». Son ideais para recitar en clase e para que os nenos debuxen tras a súa lectura.
HISTORIA DE GLORIA. AMOR, HUMOR E DESAMOR
Edición de Pablo González Rodas. Cátedra, 2014.
Tras un estudo inicial sobre a autora segue unha selección de 760 poemas que abarcan todas as variables do seu estilo e do seu xeito de entender a poesía. Complétase cunha selección bibliográfica tanto para adultos como para nenos, e de estudos sobre Gloria Fortes.
Os mellores versos
Selección de Celia Ruiz Ibáñez. Susaeta-Fundación Gloria Fortes (2009). Desde 8 anos
Antoloxía de 117 poemas agrupados en cinco bloques, nunha edición especial de tapas acolchadas, cinta separadora. Ilustracións de dez recoñecidos ilustradores. Neles brillan o humor, a bondade, o optimismo, a xenerosidade, a solidariedade…
Os mellores contos. Contos longos e breves
Selección de Celia Ruiz Ibáñez. Susaeta-Fundación Gloria Fortes (2012). Desde 8 anos
Edición especial con profusión de ilustracións en cor. Son 50 contos agrupados en cinco apartados relativos ao amor e amizade, as nosas mascotas, personaxes bondadosos e moi xenerosos, personaxes que saben o que queren e contos pacifistas e ecoloxistas. Especialmente pensados para contar, con rima e ritmo e xogando coas palabras.
Propostas para montar unha homenaxe no cole
Exposición. Cos seus libros, fotos, citas, comentarios…
Concurso de debuxos. A partir de poemas lidos en voz alta, por exemplo do libro «A oca tola».
Concurso de palabras. No taboleiro de clase cólgase unha pregunta sobre a súa vida ou a súa obra. Gañan as respostas acertadas introducidas nunha urna.
Narración oral. Dalgúns dos seus contos por parte dun adulto: pais, personaxes locais, outros profes…
Recital poético e concurso de recitado. A partir dunha selección de poemas.
Borrón e conta nova. Entrégase un poema ou conto da autora do que se tacharon algunhas palabras e hai que intentar completalo. Transcorrido un tempo estipulado, lese o orixinal.
Concurso de pareados. A partir de varias palabras propostas (gloria, poeta…), consiste en crear rimas e premiar as mellores. ¡Non valen ripios!
Contos inacabados. Deixar sen rematar un conto, para que os oíntes busquen diferentes finais, que despois se contrastan co orixinal.