Será Piteas o modelo educativo de Galicia?

Sara Carreira Piñeiro
Sara Carreira REDACCIÓN / LA VOZ

GALICIA

M.MORALEJO

A Fundación Barrié leva anos investigando en innovación escolar e este curso saltou ás aulas coa colaboración da Xunta e a USC nun programa piloto con vocación de ser xeral

20 feb 2019 . Actualizado ás 17:36 h.

Piteas é un plan piloto de formación de profesorado baseado nunha metodoloxía (SEM) que pode cambiar a forma de aprender en Galicia. Ten o respaldo de estar deseñado e executado pola Fundación Barrié, que leva anos traballando en atopar o modelo educativo perfecto para a comunidade. Conta coa colaboración da Xunta de Galicia, que se envorcou coa idea facilitando ao máximo todo o proceso e a relación cos centros, e tamén da USC, que se encargará de validar os resultados para que, a partir do 2020, póidase ir ampliando a outros colexios se é tan bo como parece.

É difícil describir sobre o papel en que consiste Piteas, pero pódese resumir en que é un armazón intelectual de innovación educativa para que cada colexio saque o máximo rendemento da capacidade dos seus estudantes. Estas son as súas claves: 

Que ofrece Piteas aos profesores e alumnos?

Realmente é un modelo de formación para os profesores. O seu obxectivo é darlles ferramentas, recursos e coñecementos para que, á súa vez, poidan desenvolver o talento, a creatividade, a aprendizaxe significativa e o pensamento crítico do seu alumnado.

Os mestres implicados estiveron nun seminario específico a final do curso pasado sobre a metodoloxía SEM e o currículo da Lomce, porque Piteas non é algo en paralelo á clase, é a clase. Cada colexio participante ten un mentor que valida os proxectos, asesora, acompaña, axuda... «Non queremos que sufran a síndrome do luns -explican desde a Fundación Barrié- porque un está nun curso o sábado encantado, pero o luns ás dez da mañá atópase coa súa clase e non sabe como desenvolver aquilo que aprendeu».

En paralelo, hai comunicación entre os centros e formación específica durante o ano. Por exemplo, este curso ensínase a fomentar a oratoria e o razoamento científico. O que vén profundarase en avaliar obxectivamente o traballo do alumnado e despois chegará a potenciación da creatividade, o pensamento crítico e o emprendimiento. 

Como se aprende o currículo con Piteas?

Non se segue un libro como é o tradicional. A partir da decisión de que facer que toman os alumnos, os profesores adaptan a proposta ao currículo (ás veces son os mestres os que dirixen algo as preferencias dos estudantes para poder desenvolver o temario).

Dous exemplos. Nun dos colexios do plan piloto, os alumnos de 1.º de ESO van dar clase a nenos de primaria. É algo que decidiron eles con axuda dos seus profesores (é a motivación, o que se chama enriquecemento tipo 1 no método SEM); agora están a estudar para ter coñecementos suficientes para afrontar as clases (é a formación, denominada enriquecemento tipo 2); e finalmente serán profesores durante uns días (o produto final ou enriquecemento tipo 3). Noutro centro, os estudantes lembraron que o ano anterior non puideran ir de excursión por falta de diñeiro, así que este ano decidiron pór en marcha un restaurante no centro para conseguir fondos (tipo 1); agora están investigando sobre todo o proceso de creación dunha empresa, gastos e trámites que implica, e por suposto a formación para ser camareiros, cociñeiros, limpadores... (tipo 2); abrir o restaurante e atender aos clientes será a actividade final (tipo 3).

Ao rematar o curso, a mediados de xuño, haberá unha feira aberta ao público cos produtos finais destes colexios. 

Que ten de innovador esta aprendizaxe?

Este modelo de ensino fomenta o talento fronte a sinalar as carencias. E nel caben todas as metodoloxías innovadoras: aprendizaxe baseada en proxectos, en experiencias, a aprendizaxe colaborativo, a aula investida... sempre fomentando o talento a partir das intelixencias múltiples. É cada centro ou profesor o que decide. O que non se pode seguir é o temario do libro a través de clases maxistrais, porque non dá liberdade a cada estudante para investigar e expresarse como desexe. 

Que colexios participan no plan piloto?

A Consellería de Educación e a Fundación Barrié escolleron oito colexios nos que desenvolver o plan piloto, catro de Pontevedra, tres da Coruña e un de Ourense: son 3.000 alumnos e 280 profesores.

Hai dous colexios públicos de infantil e primaria: Ben-Cho-Shey, de Pereiro de Aguiar (244 alumnos), e Carballal, de Marín (288); dous institutos de ESO e bacharelato, A Xunqueira, de Pontevedra (545), e Arcebispo Xelmírez II, de Santiago (300); un colexio concertado laico, Eduardo Pondal, de Cangas (314 alumnos); dous colexios concertados relixiosos, Grande Obra de Atocha, da Coruña (1.136), e Inmaculada, de Santiago (221); e un colexio de educación especial, o CEE de Panxón (15 alumnos).

Non todos os centros parten do mesmo punto: algúns levan anos realizando aprendizaxe cooperativa e baseada en proxectos e resolución de problemas; para outros, en cambio, esta é a súa primeira incursión. Isto tamén será importante para ver a evolución dos estudantes.

Como se vai desenvolver o programa?

Este ano aplícase en 1.º de primaria e 1.º de ESO. O ano que vén farase en 2.º de primaria e 2.º de secundaria... e así os catro anos que vai durar o plan piloto. Despois farase público o balance. Aínda que só se analizará de forma completa ao mesmo grupo de alumnos, todos os centros participantes quixeron ampliar Piteas ao resto do alumnado. 

Como se saberá se Piteas é realmente eficaz?

É outra das fortalezas de Piteas. A Unidade de Atención Educativa en Altas Capacidades da USC, grupo que dirixe Carmen Pomar, encargarase de validar os resultados. Son cinco persoas traballando: a propia Pomar, un doutor, dous doctorandos e un axudante. Fanse test a principios e finais de cada curso; son análises tradicionais sobre «as actitudes, aptitudes e creatividade de cada estudante», explica Carmen Pomar. É, «seguindo a teoría dos tres aneis de SEM, unha análise das competencia cognitivas, o pensamento crítico e as motivacións». Tamén hai enquisas a profesores e estudantes. Como hai diferentes tipoloxías de escolas, esta análise será representativo de sistemas moi diferentes. Só se se demostra obxectivamente que o sistema funciona -vendo a evolución dos alumnos e comparándoos con outros-, pensarase en amplialo por fases a toda a educación galega.

Un modelo que enriquece o talento

Álvaro Ballesteros

Ideado por Joseph S. Renzulli e Sally M. Reis (na foto), SEM son as siglas en inglés de modelo de enriquecemento escolar (schoolwide enrichment model), ideado na Universidade de Connecticut. Aínda que o termo enriquecemento é difícil en castelán, supón desenvolver o traballo do alumno en tres pasos: tipo 1, estimulalo para que atope algo que lle resulte interesante; tipo 2, ensinarlle a investigar, a buscar información... o que é o proceso de aprendizaxe tradicional; e tipo 3, realizar un produto final que se expoña non só na clase, senón fóra. É sumar motivación, talento e persistencia na tarefa.