«O que máis lles gusta aos nenos é facer as cousas eles mesmos». Dio Anxos Santamarta, directora do CPR Nosa Señora do Rosario, de Arzúa . O seu centro -trece clases, desde os 3 anos ata os 16 (4.º de ESO ), con 200 alumnos e 25 profesores- ten un obxectivo común: aprender e facelo do mellor xeito, desa que non se esquece e que serve de base para seguir facéndoo.
O Atocha de Arzúa é o primeiro concertado relixioso que aparece nesta serie de Centros Innovadores, e non foi elixido ao azar. Non é un colexio urbano de clase media alta, senón un de zona rural (aínda que con hábitos globais) e envellecida; e arquitectónicamente é un edificio pouco amable cos nenos -portas marróns, recunchos, escaleiras, corredores estreitos...-, propio dos anos nos que non se pensaba no valor emocional dos espazos. Era doado para este grupo de profesores deixarse levar e ofrecer unha educación academicamente impecable, revestida dos valores católicos. Pero levan anos loitando para dar un paso máis e formar aos seus alumnos para o século XXI.
Agora están nun momento crucial, coa implantación xa asentada do traballo colaborativo (por grupos) na práctica totalidade das horas e coa aprendizaxe por proxectos despegando. A súa filosofía educativa é sinxela sobre o papel pero algo máis complexa na práctica: «Necesitamos cambiar o chip», apunta Santamarta, quen recoñece que para o seu colectivo -pertence aos centros fundados por Baltasar Pardal, a Grande Obra de Atocha- o primeiro paso foi e é a formación. Este verán ensináronlles a programar e avaliar por competencias, catro semanas da man dun experto da Universidade Autónoma de Madrid, que tamén tivo unhas charlas cos pais, quen, como é lóxico, «tiveron que perder o medo».
E todo isto en que se traduce? Dous exemplos: un xa funcionando e outro que comezará en abril. Este ano, o proxecto xeral de centro é Contacontos, e iso impregna as actividades de aula. Os de cinco anos elixiron Blancanieves e os sete ananiños, e coa escusa de Gruñón e Mudito aprenden a expresar como se senten ou os diferentes estados de ánimo; na clase de en fronte (4 anos) optaron por A sirenita e teñen ata un pequeno acuario cun peixe ao que alimentan e coidan. Cada aula expuxo ao resto do colexio un resumo do seu conto e extraeu unha conclusión, como os de segundo de primaria, que, grazas aos sete cabritillos e o lobo, saben que a prudencia é toda unha virtude. Cos contos (e novelas na ESO) faranse os disfraces en entroido e a festa de fin de curso, e ademais agardan publicar unha edición especial de todos eles.
De infantil a ESO nun grupo
Máis ambicioso é o proxecto conxunto que comezará o próximo cuadrimestre: un museo planetario nun local cedido polo Concello. Para preparalo, os martes de xaneiro a abril todos os alumnos do centro dedicarán dúas horas a traballar no proxecto: facer as maquetas dos planetas, preparar as entradas, crear os andeis para colocar os obxectos, realizar os carteis, facer investigacións, ilustrar lendas... Todo se fará en grupos e cada un estará formado por unha mestura de alumnos de infantil a ESO. «O importante é esa mestura, e que todos van facer actividades do seu currículo», recalca Santamarta.
Os profesores teñen claro cal é o espírito do centro. En infantil, os nenos estudan o corpo humano de forma conxunta, os de tres, catro e cinco anos mesturados; en 5.º e 6.º de primaria compártese a historia en grupos mixtos. «Agora búscanse no patio», di Laura, a profesora. Alí, en sexto, no medio da clase -sempre dividida en grupos, non en pupitres individuais- hai alumnos sentados sobre unhas xigantescas pelotas de ioga. Son estudantes inquedos, deses que non aguantan cinco horas nunha cadeira normal, pero en cambio non teñen problema cos seus abrandados asentos «e melloraron moitísimo a súa concentración», di a docente.
E é que os profesores prestan moita atención á intelixencia emocional, desde o autocontrol á independencia pasando pola autoestima, e déixanlles regularse para fomentar o seu compromiso. Por exemplo, en primeiro de ESO os alumnos estableceron unha lista de accións negativas, e cando un comete algunha (como non levar os deberes) ponse un adhesivo no cadro correspondente. Ao final da semana, os que non teñen adhesivos poden utilizar un intre o seu móbil ou comprimido (baixo a supervisión da profesora, María) e quen si cometeron faltas teñen que reparalas en función de cada unha (estudando bioloxía, por exemplo). A medida mellorou a convivencia dunha clase «dicharachera»: agora apenas hai balbordo e «deixamos de tomar chicle», di orgullosa unha alumna. Algo parecido fan os de 4 anos, e explícao Lupe, a súa profesora: «Temos un debuxo dunha casa con nenos tristes e outra con arco iris porque son felices. Cando un estudante berra ou pega [algo común aos catro anos] ten que pasar a súa foto da casa feliz á triste. Ao principio custáballes moito aceptar que fixeran algo que estaba mal, pero aprenderon a recoñecer os seus erros». Iso é maduración, algo tan importante neste colexio como saber contar ou escribir.
As claves do centro
¡EMOCIÓNS, SI!
Aprender a vivir cun mesmo, e co resto
Na aula debater sobre todo. Non só sobre os libros que len, que por suposto, senón que hai moitos faladoiros. Os nenos melloran a oratoria, aprenden a escoitar ao outro e son capaces de facer ver o seu punto de vista sen ofender. Nunca se di «estás equivocado», senón «eu creo que...».
RELEVANCIA NA CONTORNA
Actividades para que participen los vecinos
«Queremos que o colexio teña relevancia no municipio. Creamos actividades que xeren espazos públicos educativos», di a directora. E así, ás veces celebran faladoiros literarios nunha praza próxima. Dentro desta vocación de estar preto da contorna social, a relación co Concello é magnífica e por iso foi posible pór en marcha o proxecto de museo planetario, para o que se necesita un local municipal.
A RECICLAXE, XA NO seu ADN
«Ochenta familias han renunciado a la comunicación en papel»
O ano pasado realizaron un proxecto de reciclaxe e os alumnos quedaron enganchados. Os que facían quinto entón eran os encargados de recoller o material de refugallo, a chamada patrulla de reciclaxe, e «foi impresionante o que conseguiron», din os mestres. Agora manteñen nas aulas a división do lixo e a Illa Ecolóxica aberta á xente da vila. Ademais, «moitas familias dinnos que desde entón xa separan o lixo en casa», e «oitenta xa non reciben comunicación en papel».
As FAMILIAS, MOI PRETO
«Cuanto más entren los padres en el aula, mejor»
A relación cos pais é moi fluída. O centro utiliza o correo electrónico para comunicarse e mandar circulares, aínda que as familias seguen ao centro nas redes sociais, como Facebook, Instagram e Twitter. Santamarta ten claro que a presenza da familia é fundamental: «Canto máis entren os pais na aula, mellor», di. E cúmprese, porque non só participan axudando aos nenos (levando sementes ou terra, facendo figuras cos máis pequenos...) senón que acoden puntualmente a cada reunión. «Eles decidiron, cos alumnos, que en 4.º de ESO iamos ofrecer Filosofía ou Cultura Clásica como alternativa», di a directora resumindo o valor da participación familiar.