Os nenos, por desgraza, non veñen con manual de instrucións. Pero algunhas ideas básicas sobre como funciona o seu cerebro poden axudar aos pais a enfrontarse ao extenuante reto da educación. O neuropsicólogo Álvaro Bilbao desvela no seu novo libro algunhas claves para realizalo con éxito: límites, empatía e afecto. ¡Non perdamos os nervios!
20 may 2016 . Actualizado ás 21:54 h.Cen mil millóns de neuronas «flotan» no cerebro dun bebé, e tamén no dun adulto. A diferenza está en que, no segundo dos casos, estas estableceron trillones de conexións entre si. Para explicar como esas conexións van formando o que somos, o neuropsicólogo Álvaro Bilbao publicou unha guía titulada O cerebro do neno explicado aos pais, na que explica, nunha linguaxe alcanzable, as razóns científicas que fan que o que facemos para educar aos nosos fillos aféctelles dun xeito determinado.
Ademais de lembrar as capacidades aloxadas en cada un dos hemisferios cerebrais, o experto descobre que a súa estrutura esconde «tres cerebros en un»: o reptiliano, que nos permite loitar pola nosa supervivencia; o emocional, que distingue entre emocións agradables e desagradables; e o racional, do que nos valemos para comunicarnos, razoar ou pórnos no lugar do outro. Son tres niveles de procesamiento cerebral que van evolucionando a medida que o neno crece, e aprender a dialogar con cada un deles é a clave para axudar ao neno no seu desenvolvemento educativo.
Con sentido común
Pero como atopar o equilibrio nesta difícil tarefa? Álvaro Bilbao defende o sentido común como guía: «un dos erros máis comúns entre os pais no que a educación se refire é irse aos extremos», asegura o experto, que pensa que demasiada información crea «pais fundamentalistas» con ideas fixas acerca de «canto leite debe tomar o seu bebé en cada toma, cuán esterilizados deben estar os biberóns ou cantos meses, semanas e días debe tomar o peito o bebé para o seu adecuado desenvolvemento inmunológico». Son, asegura, pais coas mellores intencións que basean as súas dogmas en «teorías ben fundadas, ás veces mal interpretadas e case sempre levadas ao extremo». Os extremos non son positivos, cre Bilbao, que pretende guiar aos pais «polo camiño intermedio» e por iso lembra que «non hai que medir ao milímetro as cucharadas de cereais que pomos no biberón e non pasa nada porque o neno experimente a frustración de que a súa mamá decida rematar de vestirse antes de tomalo en brazos».
Motivar, a clave
De entre todas as ferramentas que o especialista propón para guiar aos pais, destaca o reforzo das condutas positivas. «Podo asegurarche que se sabes recompensar ao neno, se sabes cando e como debes premiar a súa conduta, terás gañado o 90 por cento da batalla da educación e, así mesmo, a crianza dos teus fillos será infinitamente máis satisfactoria para ambos». O segredo do éxito está na dopamina, a sustancia que produce satisfacción e permite ao cerebro do neno asociar dúas ideas a través da recompensa. Para reforzar, de todos os xeitos, hai que ter en conta certas claves: facelo inmediatamente despois do progreso, aínda que só cando sexa necesario, e non agardar a que o faga perfecto, senón valorar os pequenos logros.
Iso si, o reforzo para que sexa efectivo, non debe levar peros nin comparacións. Se ao neno lle dis: «fixéchelo moi ben» non vale acompañalo de frases como «non como outros días», «pero podes facelo mellor» ou «agardo que o fagas sempre así». Ademais, o experto aconsella que a recompensa non sexa material, senón emocional ou social, porque «cada vez que dás un reforzo ao teu fillo estás a lle dar unha mensaxe, estás a educalo en valores. Se cando obedece ou axuda xogas con el ou llo agradeces, entenderá que cooperar úneo aos demais e que isto é un valor importante. Se, en cambio, cando fai as cousas ben lle compras un xoguete, entenderá que ter cousas é realmente valioso na vida».
O que non funciona
Cando, no proceso educativo, centrámonos nas condutas negativas, estamos cometendo un erro, segundo o experto, porque o cerebro do neno só aprende ideas nocivas sobre se mesmo. Cos castigos, o neno, ademais de interiorizar que cando un está frustrado pode arremeter contra os demais, asume tamén a aparición da culpa, e, o que é peor, se lle dicimos, por exemplo, que é un desobediente, «o seu cerebro utiliza esa información para formar un autoconcepto que garda nunha estrutura chamada hipocampo». «Se un neno se recoñece valente ou obediente actuará en consecuencia -explica o autor-, mentres que se as mensaxes dos seus pais ou mestres fixaron na súa memoria que é un neno desobediente, tamén actuará en consecuencia. O neno que se sabe desobediente, caprichoso, egoísta ou vago non terá máis remedio que actuar na vida en relación co que sabe de si mesmo». Os castigos, ademais, son unha arma de dobre fío porque con eles os pais prestan unha atención aos nenos que ás veces estes buscan de forma inconsciente.
A conclusión á que chega Bilbao nesta obra é que os límites son a clave fundamental no desenvolvemento do neno. Hai que pólos desde o momento do nacemento, pero con eficacia e sen dramas, porque se non pode resultar contraproducente. «O segredo de pór límites non consiste en facer unha escena dramática, senón en conseguir que o neno actúe do xeito que lle marcamos». Se lle berras, ademais, activarase unha parte do seu cerebro que non lle permitirá aprender o que estás a intentar ensinarlle. A última das claves para o éxito educativo é a empatía. Por que é unha resposta tan poderosa? Pois porque «cando unha persoa escoita unha resposta empática, o cerebro racional e o emocional sintonizan, e isto ten un efecto calmante sobre o cerebro emocional».
Álvaro Bilbao compara ao neno que crece cunha árbore: «nin os seus mestres, nin os seus pais, nin el mesmo saben aínda de que tipo chegará a ser.(...) No que podes confiar é en que o cerebro do teu fillo está programado para desenvolverse plenamente e acadar todo o seu potencial. En moitos casos, o teu único labor será precisamente esa: confiar».