Cinco animais especialmente adestrados entran por primeira vez nun hospital galego, o Materno da Coruña, como «facilitadores terapéuticos» de nenos con trastornos do espectro autista. Cun proxecto da Fundación María José Jove e Montegatto, os cans logran atraer a atención e provocar respostas emocionais, e emocionantes, entre os pequenos.
16 may 2016 . Actualizado ás 00:38 h.A Lucía, case tres anos morenos e calados, o pánico xa non a atenaza cada vez que se achega ao hospital onde, desde hai un ano, a procura de razóns e solucións ao seu silencio amedréntaa. Agora, Lucía chega buscando e déitase ao lado do seu compañeiro de antesalas na sala de espera. É Fusco, un can de palleiro de mirada tranquilizadora que foi capaz de acalar o pranto aterrorizado da pequena. «Isto é excelente, desde que están os cans é outra» conta a súa nai, Luimar. A súa filla está entre os pequenos que forman parte da primeira experiencia en Galicia de terapia animal dentro dun hospital e con nenos con autismo. En España, só o Sant Joao de Deu, en Barcelona, desenvolve unha iniciativa similar.
A estampa do descanso, o descubrimento e o xogo compartido, unha postal que explica mellor que nada a especial conexión animal, prodúcese no Hospital Teresa Herrera, o Materno da Coruña, grazas ao apoio da Fundación María José Jove e o Centro Canino Montegatto. Alí, estes cans de asistencia, auténticos terapeutas, son adestrados por Tito Villazala durante dous anos para cumprir a difícil misión de espertar a luz nun neno que, por razóns aínda por descubrir, a miúdo parece alleo ao seu redor. Arrincar unha caricia, atraer unha mirada ou recuperar unha exclamación, imaxes espontáneas de sentimento, son logros que multiplican expectativas.
Conta a nai que a voz de alarma saltou cando a pequena enmudeceu. Comezara a dicir as súas primeiras palabras, mamá e auga, e unha huída en busca de mellor futuro forzounas a cruzar o Atlántico para refuxiarse en casa da avoa galega. «Ao principio, pensamos que era polo cambio, pero xa lle viu outros signos, moitas rabietas, non lle importan as normas sociais, cústalle moito socializar con outros nenos...». Así chegou á consulta de Atención Temperá e pronto o temor tivo nome: TEA, trastorno do espectro autista. «Vai cumprir tres anos e non di unha palabra, salvo Tarzán, que así se chama un can que coñeceu no parque». Instinto materno, Luimar convenceu a dona para coincidir á hora dos xogos e en canto propuxéronlle entrar no programa de terapia canina, non o dubidou. «O día que chegou e viu aos cans, quitóuselle o terror».
22 nenos, cinco cans
Como a de Lucía, 22 pequenas grandes historias comparten os minutos previos a entrar nas sesións de tratamento de Rehabilitación Infantil co televisivo Fusco, con Venus, un can de augas que acode a saudar a quen entra, e con Gym, Yogui ou Marrón, tres labradores brillantes. Son este especial equipo sanitario capaz de lograr o que, ás veces, apenas pode nin todo o amor de quen che dá a vida.
Guille, todo sorrisos, fala moito coas mans e conta o seu pai, tamén Guillermo, que de moi pequeno tivo unha mala experiencia cun animal. Botóuselle na rúa e deixouno bloqueado. «Desde que vimos aquí, cambiou; isto foi a recuperación do seu gusto polos animais e, ademais, vénlle moi ben para o seu maior problema, porque o que máis lle custa é falar; agora, chega a casa e conta», resume mentres o pequeno non dubida en despedirse como corresponde tras unha reconciliación tan grata con quen primeiro se deixou tocar, sobar, rascar... Plántalle un sentido bico en todo o fuciño.
«¡¡Nooo!!!», di Alicia, tras anos e medio cheos de inquietude, cando ten que despedirse dos compañeiros de espera aos que tapou cunha manta como quen arroupa a un boneco. Recibe un lambetón como agradecemento e rise mentres persegue o obxectivo dunha cámara que lle resulta familiar porque en casa non queren perder detalle de como e canto crece. Aínda está en fase de diagnóstico, conta o papá-fotógrafo, Jesús. É a primeira vez que está con estes «facilitadores terapéuticos» e a súa opinión é clara: «Destas cousas, cantas máis mellor».
Mentres, Maeloc, que entra saudando a cada ser da sala, repite «can-ladra» e case fai chorar á súa nai, Florencia, cando afunde os seus dedos no lombo lanudo de Venus. «Paréceme realmente sorprendente, ata fai non moito entraba nun sitio e daba igual que houbese dous ou dez persoas, coma se non estivese ninguén, canta máis xente, máis só se sentía», explica mentres Mae, que «nunca dá bicos», asegura, regala un no adeus a Adriana.
Adriana Ávila é a responsable da Unidade de Investigación de Terapia da Universidade da Coruña e coordinadora dun proxecto que vai máis aló de certificar o efecto balsámico dos animais. Ao longo dun ano, realizarán probas e test para recoller datos sobre os cambios dos pequenos non só cos cans, senón tamén na súa relación coa familia, cos sanitarios ou cos outros nenos. Trátase, en definitiva, de comprobar se esta patrulla canina tan peculiar é capaz de influír no desenvolvemento das habilidades sociais, de comunicación e tamén afectivas dos pequenos.
«Estamos realmente marabillados», resume. Ela viu de preto xa unha decena de xestos aparentemente mínimos que, tratándose de autismo, supoñen avances sen medida. «Unha bebé empezou a balbucear cando viu ao can», relata mentres describe a emoción que para pais, e avós, famentos de contacto supón sentir que o seu neno os colle da man para achegalos ata o animal que esperta a súa atención. Ou ver como intentan compartir o seu chupete cos peludos.
«En xeral -conta Adrián Paredes, educador de Montegatto-, reaccionan con asombro e curiosidade. Nós deixámolos, dámoslles tempo, non os obrigamos... ata que buscan o contacto visual, e tocalos; ao final, é unha terapia para os nenos, pero tamén para os pais».
«Con tan poucas semanas, nalgúns nenos xa ven cambios», confirma Miguel Alonso Bidegain, xefe do servizo de Rehabilitación Infantil e Atención Temperá. Aplaude a iniciativa e explica por que se optou por incluír, de forma prioritaria, a nenos de entre 2 e 6 anos con autismo: «Cada vez hai máis», lamenta. Alude a que, ademais do feito de que cando se presta máis atención adóitase detectar máis, non desdeñan o impacto dun factor común dos tempos nos que lles tocou vivir a uns pequenos nados baixo o signo das TIC . Os novos modos de atoparse co mundo a través de modernas tecnoloxías -móbiles e tablets- desde idades moi temperás poden colaborar ao illamento entre nenos cuxo maior problema é, precisamente, a relación social e a comunicación. Só ao Materno están chegando unha trintena de casos cada ano, aínda que o especialista puntualiza sobre un diagnóstico que pode demorarse ata un ano: «Son nenos con características clínicas compatibles co autismo, pero cando son pequenos o que facemos é un diagnóstico funcional, só cando crecen pódese determinar se é TEA, porque hai casos nos que finalmente o que teñen é un trastorno específico da linguaxe, non comprenden e, por iso, non poden relacionarse. Por iso tratamos de adiantarnos e tratar a discapacidade funcional canto antes». Os cans, neste caso, contan cunha capacidade non sempre doado de explicar para conectar cos nenos e «se son capaces de relacionarse co can, serán capaces de facelo cos demais», valora o doutor.
Apenas tres semanas despois da súa posta en marcha, xa notan que os pacientes agora chegan antes e Adrián dá unha das claves. Ás portas da sala de espera, un parque infantil de tobogáns e randeeiras era ata agora a máxima atracción para os baixiños. Agora as mascotas «hanlle gañado a guerra aos xoguetes, xa non se pairan antes, veñen directamente a ver aos cans».