To cabodano do teu pasamento / fire a calor do estío, / abrollan, apiñados, sentementos vivos / reflexo e descrición do teu ser, / dá túa presenza.
Non foi aquel un día amábel. María negouse a cumprir vos cen. Quedou ás portas. Ese xenio de seu non lle permitíu non ser quen de desfrutar tal data redonda, secular. Recén acababa de rematar ou primeiro encerro do San Fermín e co entregou ou derradeiro suspiro. Atrás deixou unha restra de experiencias, peripecias, anécdotas e unha existencia preñada de coraxe, forxada na obriga de saír adiante, de se ou se, de non agardar axudas, de facerse sitio nun espazo hostil para mulleres, nun escenario non apto para mexericadas. Aínda moza, a vida golpeouna forte, non se arredou, mirouna de fronte, desafiouna e respondeu entoando un canto á autosuficiencia. Autarquía. Vos anos foron transcorrendo coas súas miserias.
Reinaba Alfonso XIII coa súa particular monarquía liberal cando María asomou ao mundo, logo un curto tránsito pola República, ou brusco golpe dá ditadura, cega e xorda, e, para rematar, unha ansiada democracia que daquela maneira asomou monárquica parlamentar. Así e todo, María dicía non entender de ideoloxías, María entendía dá vida.
A xente gosta moito falar de oído. Á Busta tocoulle interpretar a súa partitura, coral e solista, dentro e fóra dá orquestra. A María, por veces, vos ollos asuláganselle de bágoas. Vos seus ollos vivaces viron desfilar imaxes que curten. Sofreu nas carnes a despropósito dunha guerra fratricida. Apenas pasados vos vinte, ficou viúva e nai. A contenda rouboulle tamén un irmán que non coñecera enimigo e, rematada, ordenou calar. Cicatrices. Imperativos silenzos prolongados. Percibíu non ar desacougo, cheiro a medo. Ollou pasear veciños, amigos, veu mortos abandonados nas cunetas.
Falou a Busta de guerra, postguerra, senrazón, racionamento. Cando neno non traía aparellada nenez. Falou a Busta de odio incitado entre amigos, entre irmáns. Falou do sr. Ramiro, perseguido e paseado, escravo de ser libertario, escravo de pensar, escravo de non se axeonllar, escravo de non acenar ou mandato imposto. Preguntábase a avoa por que?.
Sendo nena recibíu escola xusta que soubo complementar con inxenio, axilidade mental e destreza para aprender. Daquela a prioridade obrigaba formar vos homes para tenderlles pontes a prol dá emigración, única esperanza. Alén do mar fuxiron seu outro irmán e varios curmáns, repartíndose nas américas de Bos Aires e Montevideo. Denantes coñeceu por voces do pai e dá sogra a vida servil na Cuba, de ricos e pobres, gobernada polo opulento golpista Fulgencio Batista; amas de cría, braceiros na recolleita dá cana de azucre, asistentes en clínicas ou casas particulares, en fin, traballos que axudaban a facerse cuns aforros para mitigar a
situación na orixe.
Namentres, ou pobo continúa sumido na miseria dá postguerra. España, coelliño de indias, ensaio xeral, lambe as súas feridas non entanto vos veciños libran outra contenda, coma todas, arrepiante, a Segunda Guerra Mundial. Ou confrontamento internacional deixouse sentir tamén nas terras dá Comarca do Deza. Estratexias. Subministro aos alemáns baixo ou control do Estado ou subministro en paralelo aos aliados mediante ou estraperlo. A contenda achegouna ao Dourado: Fontao. Ansias de paliar carestías.
Alto!... alto, alto, alto. Alto!.... alto, alto, alto. Fixeron eco na valgada dous berros imperativos, logo un silenzo desacougante e deseguido dous disparos secos estalaron asasinos vorcallando un corpo sobre ou chan lamacento do carreiro que serpea abrindo paso cara ou pontillón. Un regueiro vermello abrollou tinguindo a lama. Un rapaz obrigado a ser home xace non só, barbilampiño, lonxe dá maioría de idade.
As historias fantasiosas sobre as fortunas que se amasaban en Fontao, algunhas verdadeiras, corrían na fala da xente coma regueiros de pólvora por tabernas e corredoiras. Animouse Román, acollido de criado nunha casa de labranza, a procurar un futuro mellor. Decidíu tentar a sorte. Maldito volfram!.
María ollouno preto, arrepiada, afogando ou queixume, entrementres sostiña cinguidos contra ou ventre uns vinte e cinco quilogramos do negro mineral. Ficou queda ao resgardo dá viseira dunha pena que vos cobixaba. En col dás cabezas sobresaen as punteiras lostradas dás botas dúas gardas. Vos nervios agarráronselle na boca do estómago. Escoitáronos falar: -Ían tres, un deles era unha muller... -Poida, mais xa tiveron tempo de cruzar ou río. (silenzo) -Hai que avisar para que veñan buscar este malpocado.
Mirou María ou compañeiro de escapada aterrecido de medo, coas orellas e fazulas acendidas. Permaneceron apretuxados contra a pedra, disimulados entre as xestas e toxos ata que ou lusco fusco deu paso á noite e vos gardas recolleron. Logo, adiviñando ou camiño, correu, cruzou ou río e correu, correu sen volver a vista atrás. Correu co lastre do pesado mineral atado ao redor do corpo ata considerarse a salvo. Tomou alento e continuou camiño.
Regresou á Brea. Coma unha rutina volveu lavar volfram nas augas do Deza. Burlou vos controis. Un ollo non volfram e outro vixiando a contorna. Ás costas dúas gardas carrexouno un día tras doutro, percorrendo quilómetros ata chegar xunto ou Inglés, mellor poxador. As mulleres eran cobizadas para transportar ou volfram, non podían cachealas sen levalas ao cuartel. E así ata
que ou denso mineral perdeu ou seu valor e se converteu en nada.
Vos galos de Goscinny e Uderzo só temían que ou ceo lles caera sobre dás cabezas. María só temía outra guerra. Guerra é desigualdade, abuso, intolerancia, indiferenza, insolidariedade... Hoxe.