As xornadas Xociviga rescatan nun libro de Xosé Enrique Acuña á estrela do filme clásico cubano de 1929 «O veleno dun bico» e pioneira cantante galega de jazz
20 jul 2017 . Actualizado ás 16:20 h.Para o seu 33.ª edición, as Xornadas de Cine e Vídeo en Galicia (Xociviga) do Carballiño terán entre o 30 de xullo e o 4 de agosto uno dos seus maiores reclamos na monografía Estrela e eclipse de Mercedes Mariño, recuperación da actriz monfortina para a historia cinematográfica española do século XX a cargo do investigador Xosé Enrique Acuña. Máis aló de protagonizar para Ramón Peón a obra mestra do cine silente cubano O veleno dun bico, en 1929, e xa no cine español Abel Sánchez, en 1946, ás ordes de Carlos Serrano de Osma, Acuña insiste en sinalar a Mariño «como pioneira no teatral por ter sido a primeira actriz galega nos teatros de New York, e tamén en Cuba, e a primeira en encarnar a Dona Inés na obra de Zorrilla Don Juan Tenorio». Igualmente, Mariño tivo o seu propio programa radial en Cuba e foi a primeira galega en facer teatro radiofónico na Habana, aínda que o seu biógrafo insiste en destacar sobre todo o seu papel como cantante, ao ter sido unha adiantada en cantar «foxtrot, ritmos afroamericanos e jazz en inglés, ademais de converterse en 1932 na precursora galega en gravar música propia do século XX. Editou ata tres discos como solista e foi introdutora de ritmos caribeños en España, sobre todo na emisora Unión Radio, onde actuaba co mítico pianista cubano Emilio Grenet».
Foi Mercedes Mariño unha actriz da que existen moi escasas referencias nalgunhas publicacións especializadas españolas, a pesar da súa relevancia desde Galicia nos campos artísticos mencionados, cuxa memoria se restitúe agora con esta publicación editada por Xociviga, profusamente ilustrada con fotografías persoais, discografía, actuacións teatrais e outros documentos que restitúen a unha profesional anticipada ao seu tempo en moitas frontes, incluído o seu activo feminismo. A súa vida artística «sufriu un estraño eclipse, quizais motivado tamén por unha cruel enfermidade, que literalmente a enclaustrou durante décadas ata conducila ao esquecemento cun final dramático, propio dalgúns dos melodramas que representara», en palabras do historiador cinematográfico.
Nada en Monforte en 1909, emigra de nena coa súa familia á Habana. Fórmase dramaticamente no seo da Agrupación Artística Galega, actuando con apenas dezasete anos en obras de teatro afeccionado, ata integrarse de inmediato en compañas profesionais. Con dezaoito anos actúa en Nova York xunto á diva italiana Mimí Aguglia, coa que comparte escenarios. Con esta xira, Mercedes Mariño consegue ser a primeira artista nada en Galicia que actúa naquela cidade. De regreso á capital cubana, encabeza a compaña de Narciso Ibáñez Menta. O seu xa consolidada traxectoria leva ao cineasta Ramón Peón a propola como actriz principal da primeira longametraxe muda do cine cubano, a mencionada O veleno dun bico. Será así a primeira galega que protagoniza unha longametraxe en América. Suma á súa experiencia artística o emerxente teatro radiofónico en emisoras da Habana. Tamén cantará xunto aos músicos máis selectos da illa, como Ernesto Lecuona e Armando Orefiche.
O regreso a España
Retorna a España en 1931, instálase en Madrid e representa obras de enorme éxito durante o período republicano para o director teatral Cipriano Rivas Cherif. Despois de casar co médico galego Manuel García Leyra -durante a guerra do 36, xefe de sanidade do terceiro Corpo do Exército Popular da República-, o seu camiño artístico queda seriamente limitado polo conflito bélico. No Madrid cercado polas tropas franquistas, sumouse a representacións comprometidas coa República desde o Teatro do Pobo. Coa chegada do franquismo, tras un longo e obrigado silencio, en 1946 participa cun primeiro papel en Abel Sánchez, ópera prima de Carlos Serrano de Osma (e película que se recuperará tamén no marco das Xociviga). A pesar do seu excelente rexistro, este retorno ás cámaras non terá continuidade. «Quizais motivado por circunstancias persoais ao separarse do seu home, instálase na Coruña onde desde 1948 será toda una adiantada, como muller, da dirección teatral», conclúe Acuña.