Valga recupera un cruceiro cedido por un emigrante que fixo as Américas

Rosa Estévez
rosa estévez VALGA / LA VOZ

AROUSA

monica ferreiros

Tras sufrir un ataque que a fixo cachizas e custoulle anos de restauración, a cruz volveu ao lugar onde foi colocada en 1900

03 feb 2016 . Actualizado ás 05:00 h.

En 2012, ocultas baixo a capa dunha noite de setembro, unhas mans desalmadas fixeron cachizas o cruceiro de Gándara (Valga ). Pola mañá, os veciños descubriron a peza tirada no chan, feita mil pedazos. Cando se deu de bruzos con esa estampa, tamén o corazón de Lola Magariños fíxose cachizas. Para ela, o cruceiro é moito máis que un ben patrimonial: é unha testemuña da súa historia familiar. «Púxoo aí o meu bisavó. Foise a América, a Arxentina, e dixo que se lle ía ben alá, volvería a Valga e faría un cruceiro. E así o fixo», contaba onte, sen apartar a vista da manobra coa que, operarios chegados desde Pontevedra, recolocaban a escultura no lugar que para ela elixiu o señor Castroagudín cando volveu de facer as Américas.

«Está precioso», rumoreaba Lola mentres o Cristo e a Virxe que coroan o conxunto chegaban, vacilantes, ao alto da columna. Falaba con certo alivio, porque, a verdade, ata que viu a cruz asucar o ceo, temía que o que lle ían devolver fose un mal remedo do cruceiro. Con todo, unha vez colocado no seu sitio, Lola non podía desdibujar o sorriso do rostro. «Xa non contaba con velo máis», di. María Helena, que a acompaña, dálle a razón. «E que tardaron moito en traleo de volta», explica.

Tres anos e medio

Exactamente, a cruz de pedra estivo tres anos e medio fóra do seu sitio. «Pero nas mellores mans», matiza outra das mulleres que están a pé de obra. Esta é Rosa Crespo, que ben pode considerarse a artífice de que a peza volvese nacer tras ser mancada polos vándalos. A final de contas, foi ela quen, tras coñecer a noticia, moveu ceo e terra e fixo posible que a maltreita escultura acabase en mans dos alumnos da escola de Restauración de Pontevedra, de onde fora alumna.

No centro, a profesora Cristina Montojo fíxose cargo desta aventura. A docente, que onte documentaba a última fase da restauración, converteu a reconstrución e restauración da escultura de Gándara nun proxecto no que se viron implicadas tres promociones dos seus alumnos. A eles correspondeulles facer o traballo máis minucioso, máis de detalle. Ese que se fai pouquiño a pouco. En ocasións, narraba, os estudantes enfrontábanse «a unha especie de quebracabezas, porque había infinidade de pezas pequenas que había que recolocar no seu sitio». Outras veces, tiñan que afinar o seu instinto e a súa técnica para lograr limpar da superficie as algas e os liques que a poboaban. E debían facelo «preservando a policromía que aínda se conserva nalgunhas partes da peza».

Pero os alumnos de Restauración non terían podido facer todo o traballo sos. «Hai cuestións que, pola envergadura das pezas, non podiamos abordar. Así que desas partes se encargou a Escola de Canteiros», sinala Montojo, disposta a compartir os méritos con quen o merecen.

Os traballos realizados por uns e por outros permitiron desvelar algúns dos segredos do cruceiro de Gándara. Descubriuse, por exemplo, que a peza xa tivo que ser recomposta en polo menos unha ocasión anterior. «É probable que o propio escultor tivese problemas á hora de facelo, e que polas características do granito, heteroxéneo e fino, fracturáseselle», explica Cristina Montojo.

O proceso de restauración tamén permitiu confirmar que o lugar de Gándara, onde a cruz foi instalada fai camiño de 116 anos, está libre de contaminación. «As algas e os liques que presentaba correspondíanse con especies que só aparecen en zonas con moi baixos índices de contaminación. Se estivese nunha cidade, tería estado cheo doutro tipo de sucidade, pero non desta clase de liques». Baixo ese manto tecido polos anos e a natureza consérvanse, apenas visibles, os restos das pinturas coas que orixinalmente estaban cubertas as figuras da peza. «Non se lle ve moito, pero tiñan color», lembra María Helena.

Melloras pendentes

A ela, como a outros moitos veciños, custáballes traballo asimilar que o cruceiro volvera a casa. E que estaba «aínda máis bonito» que antes de sufrir o ataque que o fixo trizas. «A parte de arriba estaba partida en corenta cachos», explicaba outro dos curiosos que observaban a recolocación da cruz. Lamentaba que non se aproveitou a ocasión para elevar o conxunto ata deixalo ao mesmo nivel da rúa. «Foi unha pena, quedaría moito mellor». Todos botan de menos, tamén, as cadeas e os pivotes cos que hai uns anos protexeuse o recinto no que está instalado o cruceiro. «Sería unha boa solución -concedía Cristina Montojo- para protexelo. O típico que pasa cos cruceiros é que un camión, nunha manobra, dálles un golpe e os tira. Cunha protección así, tiraría válaa pero non tocaría a peza», explica.

Rosa Castro, que se converteu nunha especie de anxo da garda do patrimonio de Valga , está disposta a facer chegar esa reflexión ao Concello. A ver que se pode facer. Tamén quere falar co alcalde da posibilidade de emprender unha campaña de limpeza e posta en valor dos numerosos cruceiros que poboan os camiños da localidade. Talvez un bo momento para expolo sexa no transcurso da charla que se vai organizar para contar a historia -pasada e recente- do de Gándara. A cita aínda non ten data, pero «vaise facer para difundir o valor destas cousas, e para que a xente as respecte e cóideas». E para que non as esnaquice, como alguén esnaquizou o cruceiro de Gándara en setembro de 2012. «Aquelo foi horrible, foi como unha traizón», contan os veciños. Algúns, cando pasaban xunto ao oco que a escultura deixara na paisaxe, seguían imaxinándollo alí. De pé. Lembrando a todos os que saben a historia que o señor Castroagudín foi a Arxentina e foille ben. Moi ben.

«O meu bisavó foi a Arxentina e dixo que se lle ía ben alá, volvería a Valga e faría un cruceiro»

Lola Magariños

«Os liques que tiña son especies que só se dan en zonas con moi pouca contaminación»

Rosa Crespo